علی بیات - دانشیار زبان و ادبیات اردو، عضو هیات علمی دانشگاه تهران، تهران، ایران

یکی از منظومه­های مجموعه ارمغان حجاز، "مجلس ابلیس" نام دارد. منظومه مشهوری از علامه اقبال که عموما در دروس مقطع کارشناسی ارشد زبان و ادبیات اردو تدریس می شود. در این شعر اقبال به خوبی پرده از دسیسه­های پشت پرده نظام ابلیسی علیه مسلمانان برداشته است. تبیین و بررسی محتوایی این منظومه نه تنها مقاصد شوم دشمنان اسلام را بر ملا می­کند، بلکه نقاط ضعف مسلمان­ها را که در طول سده­های مختلف دستاویز مخالفان قرار گرفته و ضربات مهلکی بر پیکره جهان اسلام وارد شده است را نیز به خوبی بیان می­کند. در کنار آن  تفکرات و فلسفه اقبال نیز به خوبی بیان می شود. هنر علامه اقبال در این است که به خوبی توانسته است موضوعی با این جدیت را با زبان شاعرانه، به زیبایی بیان کند که خواننده و شنونده مدت­ها تحت تاثیر محتوا و فرم آن باقی بماند. یقینا اقامت اقبال در انگلیس و مطالعه فلسفه و تفکرات حاکم در محافل فکری- فلسفی و سیاسی آن کشور، در اندیشیدن بیشتر او برای پی­بردن به مشکلات و معضلات جهان اسلام و عوامل موثر در به وجود آمدن آنها مهم­ترین نقش را ایفا کرد و در نتیجه او در دوران پختگی فکری خویش، چنین منظومه­ای را در کمال زیبایی سرود.

علامه اقبال , ارمغان حجاز , مجلس ابلیس , جهان اسلام , نظام ابلیسی , دروس مقطع کارشناسی ارشد زبان وادبیات اردو