مریم قره‎خانی - دانشجوی دکترا، دانشکده علوم طبیعی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران
عطاالله ندیری - استادیار، دانشکده علوم طبیعی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران
اصغر اصغری مقدم - استاد، دانشکده علوم طبیعی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

آلودگی منابع آب زیرزمینی به علت نفوذ آلاینده­ها از سطح زمین به سامانه آب زیرزمینی به‎ویژه در مناطق خشک و نیمه‎خشک که با کمبود کمی و کیفی منابع آب روبه رو هستند؛ یکی از معضلات جدی به شمار می­آید. بنابراین ارزیابی آسیب­پذیری آب زیرزمینی به منظور شناسایی مناطق دارای پتانسیل بالای آلودگی برای مدیریت منابع آب زیرزمینی ضروری است. در این پژوهش آسیب­پذیری آبخوان دشت اردبیل در برابر آلودگی با استفاده از روش دراستیک مورد بررسی قرار گرفت. در مدل دراستیک هفت متغیر موثر در آسیب­پذیری که شامل ژرفای آب زیرزمینی، تغذیه خالص، محیط آبخوان، محیط خاک، توپوگرافی، محیط غیر اشباع و هدایت هیدرولیکی است؛ به‎صورت هفت لایه رستری تهیه شد و پس از رتبه­دهی و وزن­دهی شاخص دراستیک به دست آمد که برای دشت اردبیل شاخص دراستیک میان ۸۲ تا ۱۵۱ به دست آمد. اما از آنجایی که مشکل اصلی این مدل اعمال‎نظرهای کارشناسی برای رتبه­دهی و وزن­دهی متغیرهای به کار رفته در آن است؛ بنابراین هدف اصلی این پژوهش بهبود مدل دراستیک با استفاده از ۵ روش هوش مصنوعی از جمله شبکه عصبی پیشرو، شبکه عصبی برگشتی، فازی ساجنو، فازی ممدانی و مدل مرکب است. تا بدین روش بتوان به نتایج دقیق­تری از ارزیابی آسیب­پذیری دست یافت. با توجه به ناهمگنی موجود در دشت اردبیل این دشت به سه بخش خاوری، باختری و جنوبی تقسیم و مدل­های هوش مصنوعی به طور جداگانه برای هر بخش اجرا شد. به این منظور متغیرهای دراستیک به عنوان ورودی مدل و شاخص دراستیک به عنوان خروجی مدل تعریف شدند و مقادیر نیترات مربوطه به ۲ دسته آموزش و آزمایش تقسیم شد. شاخص دراستیک مربوط به مرحله آموزش با مقادیر نیترات مربوطه تصحیح و پس از آموزش مدل، در مرحله آزمایش نتایج مدل­ها با استفاده از مقادیر نیترات ارزیابی شد. نتایج نشان داد که همه روش­های هوش مصنوعی توانایی بالایی در بهبود مدل دراستیک دارند؛ اما در این میان، مدل هوش مصنوعی مرکب (SCMAI) نتایج بهتری را دربر داشت. بر پایه این مدل، بخش­های باختری و شمالی دشت پتانسیل آلودگی بالایی دارد و باید محافظت بیشتری از این مناطق صورت گیرد.

آسیب پذیری آب زیرزمینی, دشت اردبیل, دراستیک, هوش مصنوعی, مدل SCMAI