حبیب‎الله قاسمی - استاد، دانشکده علوم زمین، دانشگاه صنعتی شاهرود، شاهرود، ایران
مجتبی رستمی حصوری - دانشجوی دکترا، دانشکده علوم زمین ، دانشگاه صنعتی شاهرود، شاهرود، ایران
محمود صادقیان - دانشیار، دانشکده علوم زمین ، دانشگاه صنعتی شاهرود، شاهرود، ایران
فاطمه کدخدای عرب - دانشجوی کارشناسی ارشد، دانشکده علوم زمین ، دانشگاه صنعتی شاهرود، شاهرود، ایران

فرورانش صفحه اقیانوسی نوتتیس به زیر لبه جنوبی ایران مرکزی سبب ایجاد حوضه های کششی پشت کمانی در طول مزوزوییک و سنوزوییک در پشت کمان ماگمایی ارومیه- دختر شده است. پژوهشگران مختلف به تشکیل حوضه های اقیانوسی پشت کمانی نایین، سبزوار و سیستان در ایران مرکزی در زمان مزوزوییک اشاره کرده اند. ولی درباره ایجاد چنین حوضه هایی در زمان سنوزوییک، مطالعات کم هستند. حوضه کششی فروافتاده پشت کمانی الیگومیوسن ایران مرکزی، دربردارنده توالی های رسوبی محیط های کششی درون قاره ای به همراه سنگ های ماگمایی با ترکیب بازیک قلیایی است. این سنگ های ماگمایی، به هردو صورت نفوذی (گابرویی) و خروجی (بازالتی) در میان مارن های سرخ ژیپس دار الیگومیوسن (سازندهای سرخ) برونزد دارند. در این پژوهش، روانه های بازالتی موجود در توالی رسوبی تخریبی- تبخیری الیگومیوسن بخش های گسترده‎ای از حوضه رسوبی لبه شمالی ایران مرکزی، از شاهرود تا سبزوار به طول حدود ۳۰۰ کیلومتر مورد مطالعه قرار گرفته است. این روانه ها به صورت میان چینه ای با واحدهای رسوبی الیگومیوسن دیده می شوند و در منطقه کلاته سادات در جنوب باختر سبزوار، دست کم ۵ روانه بازالتی را به‎صورت متناوب در میان مارن های سرخ می توان دید. این سنگ های بازالتی (با ترکیب الیوین بازالت تا بازالت)، دارای بافت های پورفیری، گلومروپورفیری و جریانی هستند و از درشت‎بلورهای الیوین،کلینوپیروکسن و پلاژیوکلاز، در زمینه ای شیشه ای تا میکرولیتی تشکیل شده اند. بر پایه داده های ژئوشیمیایی، ماگمای سازنده این سنگ ها دارای ماهیت قلیایی سدیک، سرشار از عناصر سنگ‎دوست بزرگ یون (LILEs) و عناصر خاکی کمیاب سبک (LREEs)، تهی از عناصر خاکی کمیاب سنگین (HREEs) و بدون ناهنجاری منفی از عناصر با شدت میدان بالا (HFSEs) بوده است. این بازالت ها، ویژگی های ژئوشیمیایی ماگما های بازالتی منشا گرفته از منابع گوشته ای تعدیل شده گارنت لرزولیتی غنی شده، در زیر مناطق قاره ای محیط های کششی پشت کمانی را نشان می دهند.

بازالت, حوضه کششی, پشت کمان, الیگومیوسن, ایران مرکزی