مهدیه شهرکی - دانشجوی دکترا، گروه زمین شناسی، پردیس بین الملل، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران
محمدحسین محمودی قرایی - دانشیار، گروه زمین شناسی، دانشکده علوم، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران
رضا موسوی حرمی - استاد، گروه زمین شناسی، دانشکده علوم، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران
علی احمدی - استادیار، گروه زمین شناسی، دانشکده علوم پایه، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران

در پژوهش حاضر حوضه آبریز رودخانه سرباز به منظور تعیین منشا رسوب ها و بررسی آلودگی های احتمالی ناشی از آن مورد بررسی قرارگرفته است. بر این اساس ۳۰ نمونه رسوب از بستر رودخانه برداشت و پس از دانه بندی و آماده سازی در آزمایشگاه به روش XRF و جذب اتمی تجزیه شد. تجزیه و تحلیل ژئوشیمیایی عناصر اصلی و کمیاب و رسم داده ها روی نمودار، ترکیب معادل لیتارنایت را نشان می دهد. استفاده از نمودارهای تفکیکی بیانگر جایگاه زمین ساختی جزایر کمانی و منشاهای رسوبی کوارتزی و آذرین حدواسط برای بیشتر نمونه‎هاست. با توجه به اینکه عناصر فلزی و شبه فلزی اهمیت ویژه ای در رابطه با آلودگی های زیست محیطی دارند انواع آنها شامل V، Se، Pb، As، Ni، Hg، Mn، Fe، Cu، Cr، Co،Cd و Zn در ۳۰ ایستگاه مختلف مورد بررسی قرار گرفت. غلظت عناصر در ۷ ایستگاه برای سرب، در ۱۰ ایستگاه برای کادمیم و در ۲۰ ایستگاه برای آرسنیک بیش از حد طبیعی این عناصر در دیگر نقاط جهان است. در مطالعه حاضر با استفاده از شاخص زمین انباشت (Igeo) ارزیابی آلایندگی رسوب ها صورت پذیرفت. با توجه به این شاخص، عناصر Pb، Zn، Cd و Cu درجاتی از آلودگی را نشان دادند ولی دیگر عناصر از دید این شاخص، غیرآلوده ارزیابی شدند. مطالعات آماری نشان داد که این عناصر همبستگی بالایی دارند که با توجه به حضور فعالیت های آتشفشانی در منطقه نشانگر منشا مشترک این آلاینده ها در حوضه آبریز مورد مطالعه است. همچنین منشا کروم احتمالا از افیولیت های موجود در منطقه است. بر پایه نتایج به دست آمده عوامل زمین زاد آلودگی رسوب های منطقه را کنترل می کنند.

ژئوشیمی, شاخص زمین انباشت, آلایندگی رسوبات, حوضه آبریز سرباز