محمود رضا مهاجری - دانشجوی دکتری گروه فلسفه و کلام اسلامی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران. MahmoudRezaMohajeri@gmail.com
عزیزالله افشار کرمانی - دانشیار گروه فلسفه و کلام اسلامی، واحد تهران مرکزی،دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران. k.afshar.a@gmail.com

علم الهی به مخلوقات پیشاز خلقت آنها، یکی از پیچیده ترین مباحث الهیات درباب صفات خداوند متعال محسوب می­ شود که درباره آن، نظرات گوناگونی مطرح شده است. یکی از معروفترین این نظریات، نظریه صور مرتسمه ابن سیناست که در این مقاله، قرائت محقق لاهیجی از آن را بررسی و تحلیل می ­کنیم. محقق لاهیجی، ابتدا قرائت مشهور ابن سینا درباره صور مرتسمه را پذیرفته است که بنابر این قول، خداوند متعال قبل از آفرینش اشیا، به آنها به واسطه صور مرتسمه ­ای علم دارد که قائم به ذات الهی هستند و این علم، فعلی و از لوازم ذات است. فلاسفه و متکلمین اسلامی پساز بوعلی ­سینا بر این نظر، انتقادات مختلفی وارد کرده ­اند؛ لذا محقق لاهیجی قرائتی متفاوت را درباره نظریه صور مرتسمه به ­دست داده است تا از اشکالات این نظریه رهایی یابد. به ­عقیده وی علم اجمالی، عین علم تفصیلی است و این تفصیل در تحلیل ذهن آدمی ریشه دارد؛ وگرنه علم خداوند متعال، عین ذات وی و ازنوع واحد و بسیط است و به همین جهت، قرائت متفاوت محقق لاهیجی به نظریه علم اجمالی درعین علم تفصیلی ملاصدرا نزدیک می ­شود.

علم پیشین الهی به غیر, علم اجمالی, صور مرتسمه, ابن سینا, لاهیجی