محمد مهدی کمالی - استادیار پژوهشکده علوم اسلامی رضوی. بنیاد پژوهش های اسلامی . مشهد. ایران.
احمد شه گلی - استادیار موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، تهران، ایران.
جواد پارسایی - دانشجوی دکتری فلسفه و کلام دانشگاه باقر العلوم (ع)، قم، ایران.

تعقل یکی از مهم­ترین ویژگی های انسان است و به همین جهت، بحث درباره ادراکات عقلی و کیفیت پیدایش آن­ها اهمیت بسیار دارد. ابن سینا پیدایش مفاهیم عقلی را حاصل تقشیر صور جزئی و اتصال با عقل فعال می­ داند؛ ولی ملاصدرا تعقل را حاصل مشاهده ارباب انواع و اتحاد با حقایق عقلی قلمداد می­ کند. ازمنظر هردو فیلسوف، قوه عاقله و صور عقلی در اصل وجودشان مجرد از ماده و مستقل از آلات و قوای بدنی هستند و به همین جهت، تعقل به خودی خود، نیازمند جسم نیست؛ اما نفس به­ جهت تعلقی که بر بدن دارد، در تعقل، نیازمند به بدن و آلات منطبعه در آن است. بدن و قوای بدنی در پیدایش ادراکات عقلی همچون علل اعدادی عمل می کنند؛ با این تفاوت که طبق دیدگاه ابن سینا در ثنویت بدن و نفس، بدن به­ عنوان موجودی مجزا از نفس، زمینه را برای رشد و فعلیت آن فراهم می کند؛ اما براساس نظر ملاصدرا در اتحاد نفس و بدن، مرتبه ای از مراتب انسان، زمینه را برای رشد مرتبه دیگر فراهم می آورد. در این مقاله، به تبیین نقش اعدادی بدن و چگونگی زمینه سازی آن در پیدایش ادراکات عقلی، و مقایسه و بررسی دیدگاه ­های ابن سینا و ملاصدرا در این حوزه می پردازیم.

ادراکات عقلی, عقل فعال, اتحاد عاقل و معقول, بدن, ابن سینا, ملاصدرا