خدیجه صفری کندسری - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه پیام نور
فریده یعقوب نیا وشمه سرایی - کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه پیام نور

مکانیسم های دفاعی فرایندهای ناخودآگاه روانی هستند که وظیفه محافظت از فرد در برابر رویدادهای ناخوشایند بیرونی یا درونی را برعهده دارند.فرافکنی یکی از مکانیسم های دفاعی انسان در برابر ناملایمات است که در آن فرد معایب و نواقص خود را به دیگران منتقل کرده و آن ها را مقصر اصلینشان میدهد. این واکنش، نمودهای مختلفی دارد که در هر فرد شکل خاصی می یابد. هدف از این پژوهش بررسی و شناخت مضامین و نمودهای فرافکنیدر غزلیات حافظ و مثنوی معنوی مولانا با روش توصیفی – تحلیلی است. نتایج این بررسی نشان داد که هر دو شاعر، فرافکنی را به عنوان ابزاری کلامیبرای نشان دادن درونیات و اندیشه های خود به کار برده اند. مسایلی که در این میان مطرح شده، شامل مباحث اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و مذهبی است.فرافکنی های حافظ بیشتر به صورت نکته هایی در قالب یک بیت بیان شده و دیدگاه او اول شخص است. در صورتی که زبان مولانا، بیشتر به صورتدانای کل و نصیحتگر است و اغلب در قالب حکایات و تمثیل ها مضامین مختلف مرتبط با فرافکنی را مطرح کرده است. در میان مضامین مطرح شده دراشعار دو شاعر میتوان به نمودهایی چون عیب جویی، بدخویی، خودبینی، اعتقاد به تقدیر و جبر و ... اشاره کرد که در این میان، تاکید بیشتر حافظ بر عدمرضایت از رفتار معشوق، عیب جویی و اعتقاد به تقدیر و قضای الهی است و در مقابل تاکید بیشتر مولانا بر نمود عیبجویی و بدگمانی و سوءظن است.

روانشناسی، اضطراب، مکانیسم های دفاعی، فرافکنی، حافظ و مولانا