امید جهان بخت لیلی - استادیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه گیلان
سمیه پرماس - کارشناس ارشد زبان و ادبیات عربی

آنتونیو گرامشی (۱۹۳۷)، از تئوریسین های ضدسرمایه داری و مفهوم پرداز نظریه «هژمونی» است؛ طرحی که بر سلطه فرهنگی و ایدئولوژیک تکیه داشته و بر قدرت اندیشه و اراده آدمی در دگرگونی سلطه اجتماعی پای می فشارد و استراتژی خود را بر نفی تضاد طبقاتی و ایجاد تغییر در نظام استیلا به سوی رضایت عمومی مبتنی می داند. هدف مقاله حاضر، تحلیل جامعه شناختی داستان «خلیل کافر» اثر جبران خلیل جبران به شیوه تحلیل محتوایی و بر مبنای نظریه هژمونی گرامشی است. انگیزه انجام پژوهش نیز تشابه دیدگاه های جامعه شناختی جبران با نظریه مزبور است. وی در این اثر، فاصله طبقاتی و استبداد حاکم بر جامعه ارباب رعیتی را به شیوه ای نقادانه ترسیم نموده و سیمای جامعه آکنده از فشار طبقه فرادست نسبت به قشر فرودست را با آفرینش اثری گویا به نمایش می گذارد. درواقع جهان بینی پنهان داستان با نقش آفرینی شخصیت انقلابی خلیل، در جهت نقد تضاد طبقاتی و ستایش برابری میان لایه های انسانی است. نتایج پژوهش نشان می دهد جبران، ضمن توجه به کارکردهای پشتوانه اقتصادی، بر نقش اثرگذار هژمونی فرهنگی در تعیین ساختارهای اجتماعی و اقتصادی تاکید دارد و در پرتو آگاهی و ایدئولوژی های روشنگرانه، به پیروزی اراده قشر فرودست بر نیروهای سلطه و قدرت های سیاسی و اقتصادی معتقد است.

آنتونیو گرامشی, نظریه هژمونی, جبران خلیل جبران, خلیل کافر