علی حسن سهراب نژاد - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پیام نور
عبدالصمد حق نظر - کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پیام نور

تاریخ بلعمی (از تاریخهای عمومی عالم) و تاریخ بیهقی (از تاریخهای خصوصی دوره غزنویان) از شاه کارهای تاریخی و ادبی ایرانزمین به شمار می روند. به رغم پژوهشهای فراوانی که درباره آنها انجام شده، از دید تطبیقی و از ابعاد مختلف تاریخی و ادبی، نظیر سبک و اسلوب تاریخپردازی، اصول روایت، و زبان، تا کنون کمتر بدانها توجه شده است. این دو اثر، که از برجستهترین نمایندگان دوره نخستین تاریخنگاری و از آثار مهم سبک نثر مرسل و بینابین ادبیات منثور ایراناند، به سبب برخی تجانسهای انکارناپذیر، از جمله کاربرد آگاهانه یا ناآگاهانه اصول روایت و داستانپردازی، ظرفیت مطالعه تطبیقی را دارند. پژوهش حاضر بر آن است تا با مطالعه و بررسی ویژگیهای روایی و داستانی تاریخ بلعمی و تاریخ بیهقی از جمله زاویه دید، شخصیتپردازی، صحنهپردازی، لحن، و فضا، برخی شباهتها و تفاوتهای این دو شاه کار را از این حیث به دست دهد. نتایج این پژوهش نشان میدهد که تنوع زاویه دید در تاریخ بیهقی بیش از تاریخ بلعمی است. در تاریخ بیهقی به شخصیتها بیش از کنشها و حوادث پرداخته شده و این اثر تاریخی شخصیتمحور به شمار میآید، اما تاریخ بلعمی بیشتر تاریخ کنشمحور است. بیهقی در صحنهپردازی موفقتر از بلعمی است. هم چنین، عناصر لحن، فضا، و رنگ در تاریخ بیهقی پرداختهتر و ماهرانهتر از تاریخ بلعمی است و مجموعه این عوامل باعث جذابیت بیشتر آن شده است.

تاریخ بلعمی, تاریخ بیهقی, زاویه دید, شخصیتپردازی, عناصر روایت