فاطمه حسین خراسانی - دانشجوی دکتری تاریخ،واحد محلات،دانشگاه آزاد اسلامی،محلات،ایران
امیرتیمور رفیعی - استادیار گروه تاریخ، واحد محلات، دانشگاه آزاد اسلامی،محلات، ایران
سید حسن قریشی - استادیار گروه تاریخ، دانشگاه پیام نور قم، قم، ایران
سید اصغر محمود آبادی - استاد گروه تاریخ،واحد محلات، دانشگاه آزاد اسلامی، محلات، ایران

سلاطین قاجار درصدد آن بودند تا با القاء سایه خدا بودن خود در زمین، سال ها در پوشش مذهب، جان و مال و سرزمین مردم را به نام دفاع از مذهب، ملک شخصی خود تلقی کنند. علمای مشروطه خواه  همچون نائینی با تکیه بر عناصر عقل، اصول فقه، قرآن و سنت، به اجتهاد در مفاهیم جدید گفتمان غربی در قالب نظام مشروطه پرداختند تا سازگاری کیش شیعه را با مفاهیم عقلی و تناسب شرع را با بعضی از اصول عقلی گفتمان غربی مانند آزادی، برابری، پارلمان، اکثریت آرا، رفراندوم و نظایر آن نشان دهند؛ بنا بر این، تحولات تفکر دینی بر جنبش مشروطه حاکم شد و دولت مدرن بر پایه آموزه­های دینی در ایران شکل گرفت و توسط رهبران روحانی چون علامه نائینی تثبیت شد میرزای نائینی با حمایت از نهضت مشروطه الگوی شکل حکومت را برای جلوگیری از استبداد قاجار، طراحی کرد. او استبداد دینی-مذهبی را خطرناک تر از استبداد برآمده از دربار تشریح کرد. او بر این باور بود که با قانون گذاری، مشارکت مردم و شورا، می توان از توانایی مذهب در عرصه سیاسی و اجتماعی رونمایی کرد. جستار حاضر در پژوهشی توصیفی – تحلیلی به بررسی تاثیر گذاری افکار نائینی می­پردازد. ایشان با تفکیک مفهوم آزادی از رهایی، در مقابل کسانی که آزادی را در تعارض با مذهب می پنداشتند این تحول را رقم زد که تصور دین و مذهب بدون آزادی، جفا به مذهب و برداشت نادرست از دین است. نتایج تحقیق نشان می­دهد که میرزای نائینی با طرح اصل مساوات که احکام و قوانین برای فقیر و غنی، رعیت و ارباب باید به تساوی اجرا شود، بانی تحول دیگری در عصر مشروطه شد.

میرزای نائینی, استبداد دینی, آزادی, قانون گذاری, مساوات