کریم جوانشیر - استاد دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران
حسین دستمالچی - کارشناس مرکز تحقیقات مناطق کویری و بیابانی ایران
عقیل عمارتی - کارشناس مرکز تحقیقات مناطق کویری و بیابانی ایران

قسمت وسیعی از مناطق رویشی گونه های سیاه تاغ و سفید تاغ و پده و گز در بیابانهای ایران مورد بازدید قرار گرفت و نمونه هایی از بازدید برگ، برگینه (شاخ و برگ)، خاک، آب سفره زیر زمینی از زیستگاه های آنها برداشته شد. بررسی سازگاری و مقایسه میزان رشد طولی گونه ها به صورت طرح آزمایشی بلوک کامل تصادفی در 6 تکرار کرتهای به مساحت 25 متر مربع با کشت نهالهای چند ماهه تاغ و با قلمه های ریشه پده و ساقه گز به تعداد 25 اصله در هر کرت در فروردین ماه سال 1368 انجام گرفت. نتایج تجزیه برگینه سیاه تاغ از 78 منقه ، سفید تاغ از 68 منطقه ، گز از 38 منطقه و برگ پده از 40 منطقه از سرتاسر بیابانهای ایران نشان داد که رفتار اکوفیزیولوژیک این گونه از نظر مقدار و نسبت تجمع برخی عناصر متفاوت می باشد. ضمن اینکه هر 4 گونه مقاومت قابل توجهی در برابر شوری دارند ولی دو گونه سیاه تاغ و گز در مقاومت به شوری مکانیسم متفاوتی از تاغ سفید و پده را نشان میدهند. میزان تجمع یون سدیم در برگینه های سیاع تاغ به طور متوسط 60 میلیگرم در گرم برگینه خشک (6 درصد) است در حالیکه مقدار آن در سفیدتاغ به طور متوسط 6/8 میلیگرم در گرم (0/68 درصد) می باشد. تجمع یون سدیم در برگ پده 3/8 میلیگرم (0/38 درصد) و در برگینه های گز 40 میلیگرم (4 درصد) می باشد. تجمع یون کلر در برگینه خشک گونه های سیاه تاغ، سفید تاغ، پده به ترتیب 9/45، 2/93، 1/53، 7/25 درصد بوده است. نسبت Na/K در سیاه تاغ 3/57 است در حالیکه در سفید تاغ این نسبت 0/288 است یعنی 12 مرتبه کمتر می باشند. تجزیه خاک مناطق انتشار گونه های مورد مطالعه نشان می دهد که سیاه تاغ در طیف وسیع تری از خاکها از نظر بافت انتشار دارد. تجزیه آب سفره های زیر زمینی (لایه آبدار) به علت محدود بودن تعداد نمونه ها رابطه ای معنی دار بین میزان یونهای سدیم و کلر آب با میزان تاجمع آنها در برگینه و برگ گونه های مورد نظر ارائه نمی دهند بخصوص درمورد سفید تاغ که دسترسی به سفره های آب زیر زمینی آن د رمناطق انتشار وجود نداشت . کشت آزمایش در منطقه بیابانی کاشان نشان داد ک ه بین دو گونه سیاخ تاغ وسفید تاغ تا مرحله سنی 3 سالگی اخالاف معنی داری از نظر رشد وجود ندارد ولی در سن 6 سالگی اختلاف بین دو گونه مذکور معنی دار بود، چنانچه متوسط ارتفاع نهالها در 6 سالگی برای سیاه تاغ 192 سانتیمتر و برای سفید تاغ 337 سانتیمتر بوده است. گز شاهی با ارتفاع متوسط 387 سانتیمتر بر بقیه گونه ها برتری داشت.

سیاه تاغ ، سفید تاغ ، پده ، گز ، انتشار ، تجمع عناصر ، خاک ، سفره آب ، بیابانهای ایران