عبدالله جبرئیلی جلودار - دبیر پژوهش گروه قر ائات المصطفی العالمیه
سید مجتبی اختر رضوی - استادیار جامعه المصطفی العالمیه
سید محمود عالمی - دانشچوی دکتری جامعه المصطفی العامیه

از جمله دانش هایی که ریشه در نزول قرآن دارد، دانش قرائات است. رویکردهای مختلفی در این زمینه میان دانشمندان اسلامی وجود دارد. بحث قرائات از قدیم الایام موردتوجه و کنکاش پژوهشگران بوده است. تعاریف متعددی در مورد قرائات معتبر و شاذ از سوی علماء مطرح شده است و ملاک های متفاوتی در این زمینه بیان شده است. پیروان مکتب معتزله - که یکی از مکاتب اعتقادی مهم در جهان اسلام محسوب شده و تاکید زیادی بر خردگرایی دارد- در برخی از موارد برای توجیه عقاید خود از قرائت های شاذ استفاده کرده اند که موضوع این مقاله است. جایگاه ویژه قرآن و قرائت اصیل آن و لزوم استفاده از قرائات معتبر در تفسیر قرآن، ضرورت تحلیل دقیق علمی استناد به قرائات شاذ را می طلبد. بر همین اساس مقاله حاضر می کوشد با استفاده از روش توصیفی تحلیلی با رویکرد انتقادی و با بهره گیری از منابع کتابخانه ای به تحلیل دیدگاه معتزله درباره قرائات شاذ بپردازد. یافته های پژوهش حاکی از آن است که معتزله در پاره ای از موارد، آیاتی که با مبانی فکری آنان ناسازگار است را توجیه کرده و اگر راهی برای توجیه نبود، به قرائات شاذ تمسک کرده اند؛ ایشان ملاک و معیار واحدی در این زمینه نداشته اند. در این مقاله نمونه هایی از کاربرد کلامی، فقهی و تفسیری معتزله از قرائات شاذ موردبررسی قرار گرفت.

قرآن, تفسیر, معتزله, اختلاف قرائت, قرائات شاذ, کلام, فقه, زمخشری, کشاف