فرهاد رحمان پور - دانشجوی دکترای علوم قرآن و حدیث، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد اصفهان
محمدرضا حاجی اسماعیلی - استاد گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه اصفهان

بخش نخست آیه ۱۱۰ سوره یوسف، یعنی عبارت حتی اذا استیاس الرسل و ظنوا انهم قد کذبوا از قرن ها پیش، توجه محققان و مفسران قرآن را به همراه داشته و محل اختلاف آراء بوده است. این اختلاف ها بیشتر به قرائت های واژه «کذبوا» و تشخیص مرجع ضمیرها در بخش ذکر شده از آیه باز می گردد. از سوی دیگر، بنا به عللی، این موضوع با باور های اعتقادی و کلامی در حوزه عصمت پیامبران نیز در هم آمیخته و بر اهمیت آن افزوده شده است. در این نوشتار، نشان داده شده که اختلاف در تشخیص مرجع ضمیرها، بیشتر بر مبنای یکی از قرائت ها به وجود آمده است؛ از این رو، با هدف یافتن بهترین راه حل، دیدگاه ها و آرای مطرح شده ذیل بخش مورد نظر از آیه مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. دلایل مهمی همچون قاعده بازگشت مرجع ضمیر به نزدیک ترین لفظ مذکور و وحدت مرجع ضمیر، همخوانی معنایی در آیه، نظام همنشینی کلمات و بافت آیات مشابه در قرآن، در کنار تنوع بوم های قرائت دیگر، آن قرائت را بر قرائت رایج «کذبوا» برتری می دهد.

قرآن, کذبوا, ظنوا, آیه ۱۱۰سوره یوسف, اختلاف قرائت