جذب و واجذب سرب در برخی از خاک های آهکی استان آذربایجان غربی

چکیده فراهمی فلزات سنگین به توزیع این فلزات بین فاز محلول و جامد خاک بستگی دارد و توسط هم دما های جذب بیان می شود. در این پژوهش ۲۰ نمونه خاک سطحی (۳۰-۰ سانتی متر) متعلق به پنج زیرگروه از خاک های زراعی استان آذربایجان غربی انتخاب شد. هم دمای جذب سرب در خاک-ها با به تعادل رساندن خاک با محلول هایی با غلظت های صفر،۱۰۰، ۳۰۰، ۵۰۰، ۷۰۰، ۱۱۰۰ و ۱۳۰۰ میلی گرم سرب در لیتر از منبع نمک نیترات سرب و در محلول زمینه ۰۱/۰ مولار نیترات سدیم به دست آمد. کانی ایلایت، رس غالب زیر گروه های تیپیک اندواکواپتس (TE)، تیپیک هاپلوزرپتس ((TH و تیپیک کلسی زرپتس ((TC و کانی اسمکتایت، رس غالب در زیر گروه های ورتیک اندواکواپتس (VE) و ورتیک کلسی زرپتس (VC) بود. در خاک های مختلف کربنات کلسیم معادل فعال (ACCE) از ۳/۴ تا ۸/۷ درصد؛ کربنات کلسیم معادل (CCE) از ۲/۶ تا ۱۶ درصد و رس از ۳۱ تا ۴۵ درصد متغیر بودند. معادلات لانگمویر، فروندلیچ و خطی به داده های جذب سرب برازش یافتند. مدل فروندلیچ (۷۰/۰ > R۲> ۹۸/۰) و مدل خطی (۵۱/۰ > R۲> ۹۴/۰) برازش مناسبی با داده ها داشتند. مدل لانگمویر (۷۱/۰ > R۲> ۹۹/۰) تنها به برخی از خاک های مورد مطالعه، که عمدتا CCE کمی داشتند، برازش یافت. همبستگی مثبت معنی داری بین CCE با حداکثر جذب سرب (b) (۰۱/۰P ≤ ;۸۴/۰r =) و همچنین با پارامتر a فروندلیچ (۰۰۱/۰P ≤ ;۷۸/۰r =) مشاهده شد. همبستگی مثبت معنی داری بین ضریب توزیع ((KSD با ACCE (۰۱/۰ P ≤ ;۵۵/۰r =) به دست آمد. مطالعات رگرسیونی چند متغیره گام به گام نشان داد که ۶۲ درصد تغییرات در پارامتر a فروندلیچ و ظرفیت جذب سرب در خاک های آهکی، ناشی از CCE (۰۰۱/۰ P ≤ ;۶۲/۰r =) بود. با این حال، pH نسبتا بالای خاک های مورد مطالعه (۰/۷ تا ۰/۸) و حضور مقادیر نسبتا بالای کربنات آزاد و فعال در این خاک ها به همراه ظرفیت جذب بالای آنها، امکان تشکیل فاز جامد رسوب به شکل کربنات سرب را تبیین می نماید. پیوندهای قوی و برگشت ناپذیر سرب در خاک های مورد مطالعه مشاهده شد. می توان نتیجه گیری کرد که رس و CCE مهمترین وی‍ژگی-های خاک در کنترل جذب سرب در خاک های مورد مطالعه هستند. واژه های کلیدی: جذب و واجذب، رس، زیست فراهمی، سرب، کربنات کلسیم