محمد شکری فومشی - استادیارپژوهشکده ادیان، دانشگاه ادیان و مذاهب قم

مقاله حاضر پژوهشی در باب انگاره نیروی اعجازآمیز کلام ایزدی در آفرینش جهان است. این انگاره کهن، که بخشی از آن پیش از ظهور اسلام در نظام های دینی مختلف خاور نزدیک تبلور پیدا کرده، همان نیروی معجزه گر آفرینش است که در قرآن با عبارت «کن فیکون» و در آثار یهودی و به طور مشخص در کتاب حنوخ با نیروی کیهانی بیست ودو حرف الفبا نشان داده شده است. متون مسیحی و به طور خاص مکاشفه یوحنا آن را در قالب عبارتی به نقل از عیسی مسیح نشان می دهند. این پژوهش، که رویکرد متن شناسانه اش به شیوه درزمانی و هم زمانی تنظیم شده، نشان دهنده برخی پیوندهای ساختاری معنادار میان باورهای مانی و اندیشه های یهودی و مسیحی در این باب از یک سو و عبارت «کن فیکون» در قرآن از سوی دیگر است. این عبارت قرآنی به همین شکل به طور قطع و یقین در نظام های پیشین نمونه ندارد، گرچه نمونه اولیه انگاره آفرینشگری خداوند با کلام در ادبیات بابلی، یهودی، مسیحی و مانوی بازنموده شده است. قرآن کلام الله است و خداوند آن را بی تردید به زبان فرهنگی جهانی بیان کرده که در طول تاریخ تجربه و فهمیده شده است. قرآن هیچ یک از انگاره های تعلیمی اش را با مفاهیمی نیاموخت که انسان صورتی از آن را در ذهن تاریخی خویش نداشته یا به نحوی با آن آشنا نبوده است

نیروی کلام, آفرینش جهان, قرآن, بابلی, یهودی, مسیحی, مانوی