روند کانی سازی عناصر پرتوزا و ارتباط آنها با سریم و ایتریم با استفاده از داده های لیتوژئوشیمیایی در محدوده آنومالی پنج ساغند

منطقه مورد مطالعه در آنومالی پنج ساغند، در پهنه ساختاری ایران مرکزی و در کمربند فلززایی بافق- رباط پشت بادام قرار دارد. کانی سازی اورانیم، توریم و عناصر خاکی کمیاب در منطقه ساغند، به‎طور چیره از نوع گرمابی و متاسوماتیسم وابسته به توده های نفوذی منطقه (گرانیت موجود در شمال آنومالی پنج) است. تمرکز اورانیم نوع گرمابی، از سامانه شکستگی های ژرف پیروی می کند و در حواشی عدسی ها و توده های مگنتیت به جا گذاشته شده است. علت آن، ایجاد محیط های ژئوشیمیایی مناسب است و پدیده متاسوماتیسم آلکالن و همراهی توریم و اورانیم با عناصر خاکی کمیاب یکی از آشکارترین ویژگی های این چرخه فلززایی در ایران مرکزی و منطقه مورد مطالعه است. در منطقه ساغند و به ویژه محدوده مورد مطالعه، سریم و ایتریم همبستگی مثبت زیادی با کانی سازی عناصر پرتوزا (اورانیم و توریم) نشان می دهند. به خاطر رابطه ژنتیکی این عناصر (سریم و ایتریم)، با کمک روش آمار کلاسیک و با استفاده از محاسبه متغیرهای آماری روی داده های لیتوژئوشیمیایی برداشت شده در منطقه، جدایش جوامع بی هنجار صورت پذیرفت، سپس نمودار های ستونی پراکندگی فراوانی آن رسم و متغیرهای آماری عناصر محاسبه و در پایان جدایش جوامع بی هنجار صورت گرفت. نتایج حاصل از همبستگی مثبت و بالای توریم و اورانیم با عناصر سریم و ایتریم در منطقه نشان می دهد که فازهای کانی سازی این عناصر یکسان است و از یک سازوکار پیروی می کند. با تلفیق نقشه های ژئوشیمیایی با زمین شناسی مشخص شدکه کانی سازی عناصر پرتوزا در منطقه از نوع متاسوماتیت است که سنگ های اولیه منطقه، شامل واحدهای سنگی آذرآواری، دیابازها، داسیت پورفیری و گابرو را تحت تاثیر متاسوماتیسم قرار داده و انواع سنگ های اصلی منطقه آمفیبول متاسوماتیت، آمفیبول – آلبیت متاسوماتیت، آلبیت متاسوماتیت، آمفیبول- کوارتز- فلدسپار متاسوماتیت، آمفیبول- فلدسپار- اپیدوت متاسوماتیت و آمفیبول- بیوتیت- ارتوز- تالک- کلریت- اپیدوت متاسوماتیت را در منطقه به وجود آورده است. بی هنجاری به دست آمده برای اورانیم، با روش آمار کلاسیک، در باختر متمایل به جنوب باختری،  مرکز و جنوب نقشه مشخص شد. این روش برای بی هنجاری توریم، نواحی باختر متمایل به جنوب باختری، مرکز و جنوب  نقشه- که بخش مرکزی توریم بیشتری نسبت به اورانیم دارد- را آشکار کرد و برای بی هنجاری سریم و ایتریم نیز همان مناطق بی هنجار بالا را نشان داد، با این تفاوت که مقدار ایتریم نسبت به عناصر دیگر در مرکز، بی هنجاری بیشتری را نشان می دهد. 

Keywords:

عناصر پرتوزا , لیتوژئوشیمیایی , سریم , ایتریم , آنومالی پنج , ساغند , ایران مرکزی