محمدحسن گنجی

سطح زمین در هیچ جا کاملا هموار نیست مگر در کف دریاچه ­های فصلی و موقتی که در اثر تبخیر آب خشک شده باشند مانند وسعت­ های کوچکی که د رنواحی مرکزی ایران مشاهده می­ شود و به زبان محلی دق نامیده می­ شوند. از این گونه وسعت های بسیار اندک که بگذریم مشاهده می­ کنیم که کوه های بلند و کوتاه و تپه­ های کم ارتفاع و دشت ها و جلگه ­های وسیع که دارای شیب کم یا زیاد می­ باشند سطح زمین را فرا گرفته­ اند. آنچه را که در سطح زمین به صورت کوه یا تپه می­ بینیم در اصطلاح جغرافیایی ناهمواری می­ نامند و این ناهمواری ها به دو قسمت عمده تقسیم می­ شوند. یکی آن هایی که در اثر آتشفشانی به وجود آمده ­اند. مانند کوه مخروطی دماوند در شمال شرقی تهران و هزارها قله آتشفشانی دیگر که در سطح زمین پراکنده­ اند. تمام قله­ های آتشفشانی جهان در اثر نفوذ مواد مذاب داخل زمین به خارج آن هم به صورت فوران های وحشتناک به وجود آمده ­اند. علاوه بر این قله­ ها مواد مذاب گاهی از شکاف های عظیم به خارج راه پیدا کرده و وسعت زیادی را که ممکن است به چندین هزار کیلومتر مربع برسد از لایه ­های ضخیم مواد داخلی که بازالت نامیده می­ شود پوشانده­ اند. و دیگری آن هایی که در اثر چین خوردگی وجود پیدا کرده­ اند که در این جا ناگزیر به نحوه بروز آن ها اشاره می­ کنیم.