نصیر عامل - گروه زمین شناسی دانشکده علوم طبیعی دانشگاه تبریز، تبریز، ایران
محسن موید - گروه زمین شناسی دانشکده علوم طبیعی دانشگاه تبریز، تبریز، ایران
علی عامری - گروه زمین شناسی دانشکده علوم طبیعی دانشگاه تبریز، تبریز، ایران
منصور وثوقی عابدینی - دانشکده علوم زمین دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران
محمد هاشم امامی - پژوهشکده علوم زمین، سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور، تهران، ایران
محسن موذن - گروه زمین شناسی دانشکده علوم طبیعی دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

       ماگماتیسم کلسیمی- قلیایی با سن پلیو کواترنری در منطقه آذربایجان و شمال باختر ایران به شکل های گوناگون از جمله آتشفشان چینه ای، گنبد و روانه های آتشفشانی ظاهر شده و شامل آتشفشانی- آواری ها، بازالت­های آندزیتی، آندزیت، داسیت، ریوداسیت و ریولیت است. این مجموعه آتشفشانی با مرز دگرشیب بر روی واحدهای رسوبی با سن میوسن قرار دارد. بررسی ترکیب شیمیایی سنگ­های حد واسط تا اسید نشان می­دهد که ماگمای تشکیل دهنده سنگ های یاد شده کلسیمی- قلیایی است و با نسبت  Na۲O / K۲O> ۱مشخص می­شود و در محدوده ماگماهای پتاسیم متوسط و متاآلومینوس قرار می گیرند. این سنگ ها غنی شدگی در LILE، و U و تهی شدگی در عناصر Y،Nb  و HREE نشان می دهند. الگوی عناصر خاکی کمیاب این سنگ ها به شدت تفریق یافته است و فاقد بی هنجاری منفی Eu است. محیط زمین ساختی این سنگ ها در محدوده کمان­های ماگمایی پس برخوردی و کمان های حاشیه قاره ای فعال قرار می گیرد. ادامه همگرایی صفحه­های عربستان و اوراسیا پس از برخورد در اواخر میو- پلیوسن به اوج خود رسیده و سبب ستبرشدگی، کوتاه شدگی و فرا خاست قابل توجه پوسته در شمال باختر ایران و خاور ترکیه شده و فلات مرتفع  ایران- ترکیه را به وجود آورده است. در اثر به هم خوردن و آشفتگی در ترازهای حرارتی و فراخاست،  گوشته سست کر ه ای دچار ذوب بخشی با آهنگ کم، با حضور گارنت در بازمانده شده است و ماگمای بازی قلیایی تشکیل شده است. صعود ماگمای بازی داغ و استقرار آن در پوسته سبب توسعه ذوب بخشی در این ناحیه شده و ماگماهای اسیدی تشکیل شده است. این ویژگی باعث شده است که ابتدا ماگمای اسید از ذوب پوسته و محصولات پرتابی آن خارج شده و سپس ماگمای بازی قلیایی فوران کند، لذا وجود سری های معکوس آتشفشانی که در آن واحدهای بازالتی قلیایی اولیوین دار در بالا  و سنگ­های حدواسط تا اسیدی در زیر قرارگرفته­اند، از علائم فعالیت آتشفشانی دونمایی(بایمودال) در پلیو- کواترنر آذربایجان است. ماگمای هیبرید حاصل از آمیختگی ماگمای اسیدی با منشا پوسته ای و بازی با منشا گوشته مولد سنگ­های حدواسط بوده است. ویژگی های شیمیایی دو ماگما با هم متفاوت بوده و یکی از آنها خاصیت کلسیمی- قلیایی داشته و دیگری قلیایی- بازی است. در تحول ماگمایی سنگ­های آتشفشانی پلیو-کواترنر آذربایجان فرایندهای (AFC) نیز موثر بوده است و این مسئله با شواهد کانی شناسی و نمودارهای تغییرات عناصر اصلی و جزئی قابل درک است. مقایسه شواهد زمین شناختی و ویژگی­های زمین شیمیایی واحدهای آتشفشانی شمال باختر ایران و خاور ترکیه در پلیو-کواترنر نشان می­دهد که سیر تحولی یکسانی در تکوین ماگمای این مناطق وجود داشته است.  

ماگماتیسم, کلسیمی- قلیایی, پلیو- کواترنر, آذربایجان, آتشفشانی دونمایی