مهدی فیضی سخا - هیات علمی دانشگاه سید جمال الدین اسدآبادی
علی غفرانی - دانشیار دانشگاه بوعلی سینا همدان

فضل­الله بن روزبهان خنجی در صدد بود تا با بهره گیری از مولفه هایی نظیر حدیث مجددمائه، حدیث حارث و اخبار ملحمه، مشروعیت حکومتهای آق قویونلو(۷۸۰-۹۰۸هق) و شیبانی(۹۰۶-۱۰۰۷هق)، را تبیین و آنها را حکومتهایی نجات بخش و اصلاح گر معرفی کند. این رویکرد خنجی ابتدا در قالب حدیث مجددمائه در مورد آق قویونلوها بوجودآمد. ولی پس از پیوستن وی به شیبانیان، شکل مبسوط تری پیداکرد. زیرا که وی در این دوره با استفاده از دو مولفه دیگر یعنی حدیث حارث و اخبار ملحمه، تلاش کرد تا دیدگاههای اصلاح‎گرانه و موعودمحور خودرا در مورد شیبانیان نیز تعمیم دهد. با این رویکرد، بخصوص حکومت شیبانیان ویژگی ها و اختصاصات منجیان موعود و مصلحین آخرالزمانی را داراست. البته باید توجه شود که تبیینات خنجی با استفاده از این سه مولفه، ارتباط زیادی با ظهور صفویان داشت. چراکه برپایه باورداشتهای وی، ظهور این حکومت شیعه مذهب، زمینه بروز بدعتهایی را در عرصه های مختلف فراهم کرده بود. بنابراین ضروری بود تا فرد یا گروهی در مقام مصلح دراین مقطع زمانی -که از نظر خنجی آخرالزمان به حساب می آمد-، ظهور نموده و این اوضاع ناهنجار را اصلاح می کرد.

اصلاح گری, نجات بخشی, فضل الله خنجی, آق قویونلو, شیبانی