فاتح رحمانی - دانشیار دانشگاه کردستان
محمدهادی مرادی - دانشیار دانشگاه علامه طباطبائی(ره)، تهران

رباعیات خیام از پرجاذبه ترین آثار ادبی ایران و جهان و از ناشناخته ترین آنهاست. در این مقاله، رباعیات خیام با هدف آماده سازی برای تحلیل های روانشناختی، از زاویه گستره قابلیت انتساب به شخص خیام و از زاویه تفسیرپذیری مورد بررسی قرار گرفت. برای این منظور، ۲۰ رباعی از مجموعه رباعی های منسوب به خیام که بیشترین اجماع را دارند، بررسی و تحلیل روانشناختی شدند. نخست وضعیت استثنایی رباعیات خیام در گستره ادبیات فارسی مطرح گردید. سپس مهم ترین نکات مورد اختلاف در باب آن ارائه شد. باورهای مذهبی، لاادری بودن، پوچ نگری و لذت جویی، چهار مورد از این مجموعه هستند. در این میان، نگاه خاص خیام به «مرگ» و «می» بررسی شد و در نهایت، گستره تفسیرپذیری رباعیات و چند رباعی محوری از آن میان بررسی شد. سه الگوی تفسیری برای تحلیل های مختلف، از جمله تحلیل روان شناختی ارائه گردید. این الگوها که بیان مستقیم، هدفمند و تلویحی نام گرفتند، رباعیات خیام را پذیرای تحلیل های روانشناختی مختلف می کنند. بخشی از سردرگمی نویسندگان مختلف در باب آثار خیام، ناشی از تلاش آنها برای قرار دادن این آثار در چهارچوب خاصی است که عموما تناسب کافی با آن ندارند. ارائه الگو های تفسیری مختلف، راهی برای کاهش سوگیری های گمراه کننده و نزدیک شدن به واقعیت های شخصیت و آثار خیام است.

خیام, تبیین های فلسفی, تحلیل روان شناختی, الگوهای تفسیری