امیررضا حیرانی - گروه مرتع و آبخیزداری، دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران.
مرتضی بهزادفر - سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان خراسان شمالی، بجنورد، ایران.
زینب حزباوی - گروه مرتع و آبخیزداری، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، پژوهشکده مدیریت آب، دانشگاه محقق اردبیلی

یکی از چالش های اصلی در قرن ۲۱ ارتقاء توسعه جامعه بشری و در عین حال حفاظت از تاب آوری اکوسیستم های طبیعی است. کلید دستیابی به این هدف، در برقراری تعادل پایداری بین دو بخش اکولوژیکی و انسانی است که بدون انجام ارزیابی های جامع و کافی از پایداری محقق نمی شود. بنابراین در پژوهش حاضر، وضعیت پایداری حوضه توتلی واقع در شمال استان خراسان شمالی با استفاده از روش اتحادیه بین المللی حفاظت از طبیعت (IUCN) بررسی شد. به این دلیل، سطح پایداری در دو بخش اکوسیستم و رفاه انسانی برای کل حوضه و ۱۲ زیرحوضه آن (T۰۱-T۱۲) در پنج طبقه ناپایدار، تقریبا ناپایدار، پایداری متوسط، تقریبا پایدار و پایدار با امتیازات مساوی بین صفر تا ۱۰۰ مورد ارزیابی قرار گرفت. در بخش پایداری اکوسیستم، چهار معیار، هشت شاخص و ۲۰ متغیر و در بخش رفاه انسانی دو معیار، هفت شاخص و ۱۹ متغیر متناسب با شرایط جغرافیایی، جمعیتی و هیدروژئومورفولوژیکی انتخاب شد. نتایج تاییدکننده ناموزون بودن توزیع درون گروهی شاخص های پایداری در هر زیرحوضه بوده است. هم چنین سطح پایداری در بخش های اکوسیستم و رفاه انسانی در حوضه توتلی متوسط ارزیابی شد و به ترتیب دارای امتیاز ۵۰ و ۴۵ از ۱۰۰ هستند. هم چنین، پایداری کل حوضه در وضعیت متوسط با امتیاز ۵/۴۷ محاسبه شد. از لحاظ تغییرات مکانی نیز مشخص شد که زیرحوضه های T۰۶ (جنوب شرقی) و T۱۰ (جنوب غربی) در طبقه تقریبا ناپایدار، T۰۳، T۰۵، T۰۸ (شرق، شمال شرقی و جنوب شرقی)، T۰۹ (جنوب) و T۱۱ (غرب) در مرز پایداری متوسط، T۰۱ (شمال غربی)، T۰۲ (شمال غربی)، T۰۴ (شمال غربی) و T۱۲ (غرب، جنوب غربی و مرکز) در طبقه پایداری متوسط و فقط T۰۷ (شمال) در وضعیت تقریبا پایدار قرار گرفته است. در مجموع به ترتیب ۸۰/۵۶، ۵۹/۴۱ و ۶۱/۱ درصد از کل حوضه توتلی در طبقات تقریبا ناپایدار، پایداری متوسط و تقریبا پایدار قرار گرفته است.

تغییرات مکانی, شاخص, رفاه اکولوژیکی, مدل مفهومی پایداری, IUCN