محمدهادی حاضری - کارشناس ارشد دانشگاه تهران پردیس فارابی
محمد محمدرضایی - مدیرگروه فلسفه دین دانشگاه تهران پردیس فارابی

به فراخور مناقشات جریان عینی سازی مفهوم ذهنی علیت، توجه کانت به اصل علیت جلب شد؛ پرسشی که همواره در امتداد تردیدهای فیلسوفان دوره مدرن درباره دوگانگی نفس و بدن وجود داشته است. فیلسوفانی همچون هیوم، که یکی از تاثیرگذاران بر اندیشه کانت بود، مسیر علیت را در ذهن متوقف کردند تا خارج و وقایع بیرونی را از رابطه ضروری علی محروم کنند؛ اما کانت تلاش کرد اصل علیت را در واقعیت پدیداری پیاده کند و ضرورت برگشت ناپذیر توالی پدیدارها را با تمثیل تجربی اثبات کند. تمثیل تجربی، یعنی راهی که بدان، تصورات پدیدارها، که هرآینه رابطه متوالی و متعاقب متعلق تجربه ممکن اند، با قاعده ای کلی و ضروری، محکم و برگشت ناپذیر شوند. کانت باتوجه به صورت ادراک زمان، که امکان پدیداری اشیا بر آن متکی است، و پر بودن زمان، یعنی عدم امکان حصول پدیدار بدون سبقت پدیدار پیشین، علیت را قاعده ای ساخت که این رابطه را خلل ناپذیر کند.    

زمان, پدیدار, قاعده, اصل علیت, برگشت ناپذیری