فاطمه جان احمدی - دانشکده علوم انسانی، گروه تاریخ
آرمیندخت امین

فاس یکی از مهمترین، متمایزترین و تاثیرگذارترین پایتخت­ها در گستره­ی تمدن اسلامی در مغرب الاقصی است که توسط ادریس بن ادریس بن عبدالله (۲۱۳-۱۸۷ق./ ۸۲۸-۸۰۳م) در میانه سال های ۱۹۳-۱۹۲ ق. تاسیس گردید. میزان تاثیرگذاری فرهنگی و تمدنی فاس در مغرب الاقصی معلول عواملی چند از جمله مکان­گزینی ژرفنگرانه و دقیق آن می باشد. بر این اساس پژوهش پیش رو به بررسی علل و عوامل جغرافیایی و سیاسی  موثر بر این مکان­گزینی می­پردازد.  پژوهش به این نتیجه دست یافت که عوامل بازدارنده و تهدیدآفرین سیاسی و جغرافیایی در درون و بیرون قلمرو حاکمیتی ادریس دوم او را برآن داشت که پایتخت خود را از شهر تا اندازه­ای دور و غیرراهبردی ولیلی به عنوان مرکز سیاسی بربرهای اوربه در نزدیکی قلمرو امویان اندلس به  نقطه­ای مرکزی در قلب مغرب­الاقصی انتقال دهد. وی در این مکان­گزینی موفق شد علاوه بر فاصله گرفتن از مرکز روسای جاه­طلب قبیله اوربه و استقرار در پایتختی مستقل با ساختارو ماهیتی جدید و نیز مصونیت نسبی در مقابل حملات احتمالی امویان اندلس (۴۲۲ -۱۳۸ ق. / ۷۵۶۱۰۳۱ م)، با استقرار در میانی­ترین نقطه مغرب­الاقصی ضمن رصد مناطق مهم و استراتژیکی مغرب­الاقصی و مغرب­الاوسط و حرکات حکومت­های رقیب بنورستم ( ۱۶۱- ۲۹۶ق./ ۷۷۸- ۹۰۹م)و بنو مدرار(۱۵۵-۳۶۶ق./ ۸۲۳ ۹۷۷ م) ، بر بخش­هایی از اقیانوس­اطلس نیز نظارت داشته باشد. در این مکان­گزینی برخورداری از موقعیت ممتاز تجاری و سوق­الجیشی، موقعیت ممتاز زیست­محیطی و نیز مسائل دفاعی برای دستیابی به پایتختی ماندگار و تاثیرگذار در نظر گرفته شده بود.  

Idrisid, capital, effective factors in location, Fes, al-Maghreb al-Aqsa, Walilay, ادریسیان, پایتخت, عوامل موثر بر مکان­گزینی, فاس, مغرب الاقصی, ولیلی