محسن شکوه بخش - دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث، دانشگاه تهران، پردیس فارابی، دانشکده الهیات
فتح الله نجارزادگان - استاد دانشگاه تهران، پردیس فارابی، دانشکده الهیات (نویسنده مسئول). (Roohollah۱۲۷@gmail.com
محمد عالم زاده نوری - عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی
محمد کاظم رحمان ستایش - استادیار دانشگاه قم، دانشکده الهیات و معارف اسلامی

یکی از مسائل مهم دانش اصول فقه، که در فقه و اخلاق کاربرد فراوانی دارد، مبحث «تزاحم» است. با توجه به تفاوت حوزه فقه و اخلاق، تزاحمی که در حل مسائل اخلاقی مطرح است، در تعریف، تقسیم و مرجحات، با تزاحم مطرح در دانش فقه، اختلاف قابل توجهی دارد. در این تحقیق، اولا در صدد طراحی چهارچوب نوینی برای مساله تزاحم در اصول «فقه الاخلاق» هستیم. ثانیا برای حل برخی از مسائل اخلاقی که در تبیین سبک زندگی اسلامی سهم قابل توجهی دارند، گونه جدیدی از تزاحم به نام «تزاحم اهتمامی (اشتغالی)» مطرح می شود. در این نوع تزاحم، بر خلاف تزاحم حکمی، مکلف برای انجام دو تکلیف متزاحم قدرت دارد؛ اما بایسته نیست یا نمی تواند برای هر دو تکلیف به یک اندازه زمان و توان صرف کند؛ در نتیجه، باید اهتمام اصلی خود را بر کار اهم متمرکز کند. به نظر می رسد با بررسی نصوصی که در صدد ارزش گذاری اعمال هستند، کلید فهم برخی از روایات، استفاده از تزاحم اهتمامی است. از آن جا که این گونه از تزاحم در قلمرو دانش اخلاق تعریف می شود و مرجحات آن با مرجحات تزاحم حکمی متفاوت است، نتایج آن در برخی موارد، با خروجی تزاحم حکمی در فقه اختلاف دارد.

فقه و اخلاق, اصول فقه الاخلاق, تزاحم اهتمامی, سبک زندگی