روح الله مروتی - دانشجوی دکترای مدرسی معارف دانشگاه پیام نور ، گرایش اخلاق، قم، ایران
رضا علی کرمی - استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه پیام نور
محمدرضا ضمیری - استادیار گروه معارف اسلامی دانشکده الهیات و علوم انسانی، دانشگاه پیام نور قم، ایران

 نظریه اخلاقی جنگ عادلانه که خاستگاه دینی داشته، ابتدا توسط روحانیان مسیحی به ویژه آگوستین قدیس در کتاب شهر خدا مطرح گشت و سپس از سوی سیاست مداران مورد استقبال زیادی قرار گرفت. هدف اصلی این نظریه، کاستن از خسارت های انسانی و مادی جنگ هاست. نظریه مذکور بر اساس اجزای چهارگانه «دیدگاه شهر خدا و شهر انسان، فضیلت و عدالت، قوانین و مشترک المنافع»، اصولی اخلاقی را برای مراحل قبل از جنگ، حین جنگ و پس از جنگ مطرح کرده است. هرچند برخی از محققان تلاش کرده اند تا اصول اخلاقی جنگ عادلانه را به صورت تطبیقی با جهاد ابتدایی و جهاد دفاعی در اسلام مورد بررسی قرار داده و یا برخی دیگر به حکم جنگ روانی و شرایط استفاده از آن در اسلام بپردازند، ولی در این پژوهش به نقد اجزاء زیرین و جنبه جنگ روانی آن پرداخته شده است. از این­رو، در این نوشتار ابتدا با روش توصیفی تحلیلی، از منظری دینی و با تکیه بر گزاره­های نهج البلاغه، اجزاء زیربنایی این نظریه در آثار آگوستین نقد و بررسی و سپس مشروعیت جنگ روانی به بحث گذاشته می­شود. نتایجی که این پژوهش بدان دست یافته آن است که از منظر نهج البلاغه، اولا، خلقت تمام انسان ها بر اساس فطرت الهی و خیر است و عدالت فضلیتی جهان شمول و ذاتی در انسان است، نه مختتص به مسیحیان کاتولیک و عدالت اجتماعی حاکمان در اسلام شامل همه انسان­ها حتی حیوانات نیز خواهد شد. ثانیا، جنگ روانی رسانه­ ای در صورتی عادلانه است که دارای ویژگی­هایی مثل: حق نمایی، افشاگری به حق، رعایت انصاف، ارشاد و موعظه، دوری از مکر و خدعه باشد. دقیقا بر اساس همین ویژگی­ها، جنگ روانی و تبلیغات خصمانه نیز باید مورد نقد قرار گیرد. برخی از نقدهای وارد به اجزای این نظریه عبارت است از: ۱. انحراف در تفسیر آفرینش اولیه انسان؛ ۲. انحراف مفهومی عدالت؛ ۳. عدالت تفویضی و انحصاری؛ ۴. باطلگرایی در عین حق ­نمایی.

نهج البلاغه, اخلاق, جنگ عادلانه, جنگ روانی رسانه ای