رحمت الله کریمی زاده - استادیار پژوهش، موسسه تحقیقات کشاورزی دیم کشور، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی کهگیلویه و بویراحمد، سازمان تحقیقات،
پیام پزشک پور - استادیار پژوهش، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی لرستان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، خرم آباد، ایران
امیر میرزائی - استادیار پژوهش، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی ایلام، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، ایلام، ایران.
پیمان شریفی - دانشگاه آزاد اسلامی واحد رشت

این پژوهش برای دست یابی به ژنوتیپ های عدس با عملکرد بالا، پایدار و سازگار با اقلیم نیمه گرمسیری دیم کشور از بین ۱۶ ژنوتیپ عدس انتخابی از آزمایش های پیشرفته مقایسه عملکرد و دو رقم کیمیا و گچساران به مدت سه سال زراعی (۱۳۹۵-۱۳۹۲) در مناطق گچساران، خرم آباد و ایلام در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار اجرا گردید. تجزیه واریانس مرکب نشان داد که اثرات محیطی (مکان، سال و مکان در سال) و برهمکنش های ژنوتیپ×مکان و ژنوتیپ×سال×مکان معنی دار بودند. مجموع مربعات اثر اصلی ژنوتیپ، مجموع اثرات محیطی (مکان، سال و مکان در سال) و مجموع برهمکنش های ژنوتیپ در محیط به ترتیب ۴۶/۱، ۸/۶۵ و ۱/۱۵ درصد از مجموع مربعات کل بود. در روش های تک متغیره پارامتری و ناپارامتری، ژنوتیپ های ۲، ۵، ۸، ۱۱، ۱۲، ۱۳، ۱۵ و ۱۶ با کمترین سهم در برهمکنش ژنوتیپ در محیط، به عنوان پایدارترین ژنوتیپ ها انتخاب شدند. لاین های شماره ۵ و ۱۲ به ترتیب سازگاری خصوصی به مکان های خرم آباد و گچساران داشتند و بنابراین، بهترین رقم برای آن مناطق خواهند بود. تجزیه مولفه های اصلی برای ارزیابی رابطه بین عملکرد دانه و شاخص های پایداری نشان داد که عملکرد دانه، بالاترین همبستگی را با MID (یک سوم بالای ژنوتیپ ها)، TOP (یک سوم متوسط ژنوتیپ ها) و PI (شاخص مطلوبیت) داشت. بنابراین، این سه شاخص می توانند به عنوان بهترین شاخص برای شناسایی ژنوتیپ های برتر از نظر عملکرد دانه و پایداری به کار گرفته شوند. ژنوتیپ های ۱۶ و ۱۱ پایدارترین ژنوتیپ ها از نظر این سه شاخص بودند و همچنین عملکرد دانه بالایی نیز داشتند و می توانند نامزد معرفی ارقام جدید باشند.

برهمکنش ژنوتیپ در محیط, پایداری عملکرد, تنوع سازگاری, همگنی واریانس