پرویز گودرزی مکری - Department of Plant Production and Genetics, Faculty of Agriculture, Zanjan University
رضا درویش زاده - Department of Plant Production and Genetics, Faculty of Agriculture and Natural Resources, Urmia University
بهرام ملکی زنجانی - Department of Plant Production and Genetics, Faculty of Agriculture, Zanjan University
سید رضا علوی - Department of Genetics and Plant Breeding, Urmia Tobacco Research Center

چکیده مبسوط مقدمه و هدف: توتون (Nicotiana tabacum L.) از گیاهان مهم زراعی، صنعتی و تجاری از تیره بادنجانیان است. کلر به عنوان یک ریز مغذی اثرات مثبتی روی کیفیت توتون دارد؛ اما تجمع بیشتر آن در برگ (بیش از ۲ درصد وزن خشک برگ) باعث افت کیفیت می ­شود. پروژه­ ی به ­نژادی جهت دستیابی به ارقام جدید با قابلیت تجمع کم کلر در برگ طرح­ریزی و اجرا گردید. مواد و روش­ ها: بر اساس نتایج تجزیه دیالل و تجزیه میانگین نسل­ها، ترکیب تلاقی Basma Seres ۳۱ × SPT ۴۰۶ انتخاب و با روش شجره­ای مدیریت جمعیت نسل­های در حال تفرق تا رسیدن به لاین­های با میزان تجمع کلر کم ادامه یافت. چهار لاین با کمترین میزان تجمع کلر در برگ از نسل F۷ ترکیب تلاقی مذکور انتخاب شدند. چهار لاین امیدبخش (لاین­های ۱۱، ۳۷، ۳۸ و ۴۵ ) به همراه ارقام Basma Seres ۳۱ (رقم مرجع) و Urmia ۲۰۵ (رقم تجاری) با تجمع کلر بالا، به عنوان شاهد، در قالب طرح بلوک­های کامل تصادفی با سه تکرار طی سال­های زراعی ۱۳۹۷ و ۱۳۹۸ در دو مکان (روستای مرنگلوی بزرگ/ ارومیه و روستای بسطام/ قره­ضیاءالدین با میزان کلر بالای خاک و آب آبیاری) ارزیابی شدند. یافته­ ها: بر اساس نتایج تجزیه واریانس، بین لاین­ها از نظر میزان تجمع کلر در برگ و عملکرد برگ خشک تفاوت معنی­ دار وجود داشت. در سال اول و دوم آزمایش، میزان تجمع کلر در برگ به ترتیب  از ۱/۸۹ تا ۳/۲۰  و ۱/۷۹ تا ۳/۲۹ درصد وزن خشک برگ و عملکرد برگ خشک به ترتیب از ۱۳۸۸ تا ۳۵۷۴ و ۱۳۲۰ تا ۳۱۰۸ کیلوگرم در هکتار متغییر بود. بر اساس نتایج مقایسه میانگین­ها، لاین­های ۱۱ و ۴۵ به ترتیب با میانگین ۱/۹۹ و ۱/۷۹ درصد، کمترین میزان تجمع کلر و ارقام شاهد Basma Seres ۳۱ و Urmia ۲۰۵ به ترتیب با میانگین ۳/۳ و ۲/۳ درصد، بیشترین میزان تجمع کلر در برگ را داشتند. از نظر عملکرد برگ خشک، رقم شاهد Urmia ۲۰۵  و لاین ۱۱ به ترتیب با میانگین عملکرد برگ خشک ۲۸۴۰ و ۲۷۷۵ کیلوگرم در هکتار، بیشترین و لاین ۴۵ با میانگین عملکرد برگ خشک ۱۵۰۸ کیلوگرم در هکتار کمترین عملکرد را در بین لاین­ها و ارقام مورد بررسی دارا بودند. نتیجه­ گیری: لاین ۱۱ با جذب کم کلر و عملکرد بالا و پایدار برگ خشک، بهترین لاین در میان لاین­ها و ارقام مورد بررسی می ­باشد. لذا در مناطق تحت کشت توتون در آذربایجان غربی که کلر بالا در خاک و آب آبیاری وجود دارد (بیش از ۱/۵ میلی اکی والان در لیتر عصاره اشباع ) و محصول استحصالی عمل­آوری شده حاوی بیش از ۳ درصد کلر در وزن خشک می ­باشد و به همین دلیل کشت توتون ممنوع شده است، می توان لاین ۱۱ توتون شرقی را کشت نموده و بدین ترتیب کشت توتون شرقی را در این منطقه حفظ و احیا نمود.

Chloride Accumulation, Dried Matter Yield, Oriental Tobacco, Stability Analysis, توتون شرقی, تجمع کلر, تجزیه پایداری, عملکرد برگ خشک