داود بیات ترک - Zabol University
ناصر پنجه که - Assistant Professor of Zabol University
هوشنگ علیزاده - Assistant Professor of Tehran University
محمد رضی نتاج - Agricultural Education and Extension Research Organization, Assistant Professor, National Cotton Research Institute.
سید مهدی فاطمی - Expert of Khorasan Razavi Agricultural Jihad Organization, Water and Soil Department

چکیده مبسوط مقدمه و هدف: بیماری پژمردگی ورتیسیلیومی یکی از مهم­ترین عوامل خسارت ­زای و عامل محدود کننده کشت پنبه در سراسر جهان است. این بیماری باعث کاهش کمی و کیفی محصول می ­شود. با توجه به اهمیت اقتصادی بیماری پژمردگی ورتیسیلیومی پنبه، بهترین روش مبارزه با این بیماری استفاده از ارقام متحمل به بیماری است. این آزمایش به منظور تعیین اثر بیماری بر خصوصیات مورفولوژیکی و فیزیولوژیکی ارقام پنبه در راستای شناسایی ژنوتیپ­های متحمل انجام شد. مواد و روش ها: آزمایش در سال ۱۳۹۹ و  در گلخانه مرکز تحقیقات آموزش کشاورزی و منابع طبیعی خراسان رضوی (بخش گیاه­پزشکی مشهد) انجام شد. ده رقم تجاری پنبه ایران متعلق به گونه Gossypium hirsutum شامل ورامین، ساحل، بختگان، خورشید، ارمغان، مهر، کوکر، خرداد، کاشمر و  دلتاپاین به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملا  تصادفی در سه تکرار در گلخانه کشت شدند. فاکتور اول ارقام پنبه و فاکتور دوم آلوده سازی ارقام پنبه با جدایه قارچی بود. یافته­ ها: نتایج تجزیه واریانس صفات اندازه­ گیری شده برروی ژنوتیپ­های مورد بررسی نشان داد رقم­ های مورد آزمایش از نظر تعداد برگ، قطر طوقه، تعداد شاخه، سطح برگ، شاخص کلروفیل، شدت بیماری، محتوای نسبی آب برگ و نشت الکترولیتی غشاء در سطح احتمال ۱ درصد اختلاف معنی­ داری داشتند. این اختلاف از نظر ارتفاع بوته دیده نشد. مقایسه میانگین صفات فوق (به جز ارتفاع بوته) در تیمار سطوح آلودگی، اشاره بر این موارد داشت که گیاهان پنبه تلقیح شده با قارچ بیماری­­زای پژمردگی ورتیسیلیومی نسبت به گیاهان شاهد یا کنترل (عدم آلودگی با قارچ) تعداد برگ، تعداد شاخه، سطح برگ و قطر طوقه کمتری داشتند. مقایسات میانگین صفات فوق بین ژنوتیپ­ها انجام شد. برخی ژنوتیپ­ها  از نظر صفات مورد مطالعه برتر  و برای آزمایشات مزرعه ­ای می­ توانند انتخاب شوند. نتایج مقایسه میانگین اثر متقابل آلودگی × رقم برای تمام صفات (به جز ارتفاع بوته)، در سطح ۱ درصد معنی­ دار گردید. تحت شرایط آلودگی بیشترین شدت بیماری مربوط به ارقام ورامین و کوکرهاندرد بود. در حالی که کمترین شدت بیماری مربوط به رقم بختگان بود. نتیجه ­گیری: نتایج نشان داد که بیماری پژمردگی ورتیسیلیومی باعث کاهش تعداد برگ، تعداد شاخه رویا، سطح برگ، قطر طوقه، شاخص کلروفیل و محتوای نسبی آب می ­شود. در حالی که این بیماری باعث افزایش نشت الکترولیتی غشاء سلولی می­گردد. در این رابطه، بین شدت بیماری و تعداد برگ، شاخه رویا، قطر طوقه و شاخص کلروفیل همبستگی فنوتیپی منفی و معنی­ داری مشاهده شد. بین شدت بیماری و نشت الکترولیتی غشاء همبستگی فنوتیپی مثبت و معنی­ داری وجود داشت. بنابر این گیاهان با تعداد شاخ و برگ بیشتر، شاخص کلروفیل و محتوای نسبی آب بالاتر و نشت الکترولیتی پایین­تر، در مقابل آلودگی به این بیماری تحمل بیشتری دارند.

Cotton, Morphology, Physiology, Tolerance, Verticillium dahlia, تحمل, پنبه, مورفولوژی, فیزیولوژی, ورتیسیلیوم