عباسعلی مشکانی - دکترای تخصصی و مدرس فقه سیاسی، پژوهشگر مرکز فقهی ائمه اطهار (علیهم السلام)

طرفداران انگاره اصالت صلح برای اثبات دیدگاهشان، ادله قرآنی مخالفان (قائلان به جهاد ابتدایی) را نقد کردهاند. ازجمله آیات مورد نقد این گروه، آیات ۱۹۱ ۱۹۳ و ۲۱۶ سوره بقره و آیه ۵ سوره توبه است. با توجه به همین گستره، پرسشهای (شبهات) تحقیق عبارت اند از: مخاطبان وجوب جهاد در آیه ۲۱۶ سوره کیستند و آیا مقاتله ظهور در جهاد دفاعی دارد یا خیر؟ در آیات ۱۹۱ ۱۹۳، مقصود از «مشرکان» کدام دسته از مشرکان است؟ دیگر اینکه متعلق «فان انتهوا» و نیز معنای «فتنه» در این آیات چیست؟ در آیه ۵ سوره توبه نیز مقصود «مشرکان پیمانشکن» است یا مطلق مشرکان؟ مقاله حاضر با روش اجتهادی تفسیری به بررسی و پاسخگویی به این پرسشها و شبهات، با محوریت دیدگاههای آیتالله فاضل لنکرانی پرداخته است. یافتههای پژوهش نیز از این قرار است: از دیدگاه آیتالله فاضل لنکرانی، آیه ۲۱۶ سوره بقره، اولا به اتفاق فقها و مفسران، جزو نخستین آیات دال بر وجود جهاد ابتدایی است و مخاطبان آن نیز فقط برخی از اصحاب پیامبر اکرم۹ نیستند؛ بلکه همه مسلمانان مخاطب آیه هستند. ثانیا کلمه «قتال» در بیشتر کاربردهای قرآنی، در قتال ابتدایی ظهور دارد. همچنین این آیه وجوب قتال را مشروط به مقاتله کافران و مشرکان با مسلمانان نفرموده است تا با انتفای شرط، مشروط نیز منتفی شود. در آیات ۱۹۱ ۱۹۳ سوره بقره نیز اولا ضمیر «هم» در )واقتلوهم( به تمام مشرکان مکه و مطلق کافران و مشرکان باز می گردد که وصف بارزشان جنگیدن با مسلمانان است. ثانیا )حیث ثقفتموهم( به معنای «حیث وجدتموهم» است و از دو جهت اطلاق دارد: اطلاق مکانی و اطلاق فعلی و دال بر وجوب جهاد ابتدایی است. ثالثا متعلق )فان انتهوا( و نیز فتنه در این آیه، «شرک و کفر» است. در آیه ۵ سوره توبه نیز مقصود از «مشرکین» «مطلق مشرکان» (و نه صرفا مشرکان پیمانشکن) هستند.

آیات الاحکام, جهاد, صلح, اصالت صلح, جهاد ابتدایی, آیه ۵ سوره توبه, آیه ۲۱۶ سوره بقره, آیات ۱۹۱ ۱۹۳ سوره بقره