زهرا کریمی دستگردی - گروه بیوتکنولوژی و اصلاح نباتات، دانشکده کشاورزی، دانشگاه شهرکرد، شهرکرد، ایران.
شهرام محمدی - گروه بیوتکنولوژی و اصلاح نباتات، دانشکده کشاورزی، دانشگاه شهرکرد، شهرکردریا، ایران.
محمد ربیعی - گروه بیوتکنولوژی و اصلاح نباتات، دانشکده کشاورزی، دانشگاه شهرکرد، شهرکرد، ایران
سعداله هوشمند - استادو عضو هیئت علمی، دانشگاه شهرکرد

سابقه و هدف: گیاهان در شرایط مزرعه ای در معرض تنش خشکی قرار دارند. وقوع این خشک سالی ها، اثر بسیار زیان باری را بر بخش های کشاورزی و اقتصادی کشور تحمیل کرده است. پاسخ گیاهان به تنش خشکی به نوع، شدت تنش، مدت تنش، گونه گیاهی و مرحله وقوع تنش بستگی دارد. تحقیقات نشان داده است که تنش رطوبت قبل از پنجه زنیموجب کاهش تعداد پنجه بارور می شود. تنش در مرحله تلقیح گل ها وزن و تعداد دانه را کاهش داده و باعث عقیمی خوشه می شود و تنش رطوبت در طول دوره پر شدن دانه تولید دانه های چروکیده می کند. هدف از این مطالعه بررسی اثر حالت های مختلف تنش آبی بر عملکرد، اجزای عملکرد و عقیمی انتهایی خوشه در ژنوتیپ های گندم بود. مواد و روش ها: به منظور بررسی تاثیر سه رژیم متفاوت تنش خشکی بر عقیمی گندم و عملکرد دانه، سه آزمایش جداگانه یکی تحت شرایط بدون تنش، تنش در مرحله تقسیم زایشی (مراحل ۴۰-۴۹ زیداکس) و شرایط مداوم تنش تا ۳۰% ظرفیت زراعی در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار و ده تیمار در گلخانه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه شهرکرد در سال ۱۳۹۸ انجام شد. ارقام مورد بررسی در این آزمایش شامل الوند، روشن، بک کراس روشن، ژنوتیپ های در دست اصلاح Ehdaei ۸۱ ، Ehdaei ۸۲ ، Ehdaei ۷۹، ژنوتیپ های خارجی Oxley، ChineseSpring ، ۶۰۴ و ژنوتیپ DN۱۱ بودند. یافته ها: نتایج تجزیه واریانس نشان داد که از لحاظ اکثر صفات، بین ژنوتیپ ها اختلاف معنی دار وجود داشت. عکس العمل ارقام گندم در سه آزمایش متفاوت بود ولی تنش خشکی در همه ی انواع تنش ها موجب کاهش صفات مورد ارزیابی گردید. تحت شرایط تنش در مرحله میوز و تنش در ۳۰% ظرفیت زراعی، بیشترین میزان عملکرد دانه را ژنوتیپ اکسلی (به ترتیب ۳/۵۳ و ۳/۳۵ گرم در بوته) به خود اختصاص داد و ژنوتیپ ۶۰۴ بیشترین تعداد بذر بارور و کمترین مقدار گلچه عقیم را تولید نمود. بیشترین میزان شاخص عقیمی انتهایی سنبله اصلی در شرایط تنش در مرحله میوز و تنش ۳۰% ظرفیت زراعی در ژنوتیپ های Ehdaei ۸۱ و Ehdaei ۷۹ به ترتیب با میانگین ۰/۵۷ و ۰/۵۱ مشاهده شد. نتیجه گیری: تنش خشکی در همه انواع تنش موجب کاهش صفات مورد ارزیابی گردید. در اثر وقوع تنش تعداد گلچه عقیم افزایش و عملکرد کاهش یافت. تنش در مرحله میوز تاثیر بسزایی در افزایش شاخص عقیمی انتهایی سنبله اصلی و شاخص عقیمی کل داشته است و تنش ۳۰% ظرفیت زراعی در کاهش عملکرد دانه و شاخص برداشت و افزایش تعداد پنجه های عقیم در ژنوتیپ های گندم موثر بوده است. واژه های کلیدی: گندم، شرایط متفاوت آبیاری، عملکرد، اجزای عملکرد و شاخص عقیمی.

تنش آبی, شاخص عقیمی, عملکرد, گندم