کمی سازی روابط بین عملکرد دانه و تنوع زیستی گیاهی با متغییرهای اقلیمی و عوامل مدیریتی(مطالعه موردی: مزارع کلزای شهرستان گرگان)

سابقه و هدف: کلزا (L. Brassica napus) به عنوان یکی از مهم ترین گیاه روغنی، سومین منبع تامین کننده روغن و کنجاله در جهان می باشد. در حالی که بخش عمدهای از روغن نباتی مورد نیاز کشور از خارج تامین میشود، این گیاه با داشتن عملکرد مناسب و سازگاری با مناطق مختلف اقلیمی، میتواند نقش مهمی در افزایش تولید روغن و کنجاله مورد نیاز کشور ایفا کند، هرچند قابلیت تولید دانه و درصد روغن در ارقام کلزا، تحت تاثیر شرایط محیطی و مدیریت زراعی قرار میگیرد. بنابراین شناخت ارتباط بین شاخص های تولید محصول و متغییرهای محیطی و مدیریتی برای دستیابی به عملکرد پایدار ضروری به نظر می رسد. هدف از این پژوهش کمیسازی روابط بین متغییرهای اقلیمی و عوامل مدیریتی با تنوعزیستی گیاهی و عملکرد دانه کلزا در مزارع شهرستان گرگان بود.مواد و روشها: این مطالعه به صورت پیمایشی در ۵۸ مزرعه شهرستان گرگان در سال زراعی ۹۵-۱۳۹۴ انجام شد. اطلاعات مدیریتی هر مزرعه از قبیل سابقه کشاورزی، نوع تناوب زراعی، میزان مصرف کودهای شیمیایی و سموم، نوع ادوات خاکورزی، میزان بذر مصرفی، ادوات سمپاشی، ادوات کاشت و سایر اطلاعات بهرهبرداران، در قالب پرسشنامه و از طریق مصاحبه چهره به چهره با کشاورزان جمعآوری گردید. همچنین عملکرد هر مزرعه ثبت شد. برای جمعآوری اطلاعات هواشناسی مورد نیاز این مطالعه، از ایستگاههای بارانسنجی و همدیدی مستقر در سطح استان گلستان استفاده شد. این داده ها از اداره کل هواشناسی استان گلستان تهیه شدند. متغییرهای اقلیمی مورد مطالعه عبارت بودند از: بارش سالانه، دمای سالانه کمینه، دمای سالانه بیشینه و دمای متوسط سالانه. سپس دادهای جمعآوری شده در محیط Excel آماده سازی شدند. در گام بعدی به منظور تعیین ارتباط بین عملکرد و تنوع زیستی گیاهی با عوامل اقلیمی و مدیریتی، از تحلیل تطبیقی RDA در نرم افزار Canocoنسخه ۵/۴ استفاده شد.یافتهها: نتایج نشان داد عوامل مدیریتی از قبیل سابقه کشاورز، استفاده از کودپاش، استفاده از کود فسفر، نوع رقم (هایولا)، کود پتاسیم، کود نیتروژن، خاکورزی با دیسک و مصرف کود دامی تاثیر زیادی بر عملکرد دانه داشتند. زیرا این عوامل زاویه نزدیکتری با بردار عملکرد کلزا داشتند. اما عواملی مانند، آتش زدن بقایای محصول قبل، کودپاشی بصورت دستی، استفاده از رقم آر جی اس، کاشت بذر به صورت دستی و خاکورزی با گاوآهن برگردان دار، اثر معکوس بر عملکرد کلزا داشتند. در بین عوامل اقلیمی بارش سالانه، مهمترین عامل اقلیمی تاثیر گذار بر عملکرد دانه بود، در حالیکه سایر عوامل مانند دماهای متوسط، بیشینه و کمینه نسبت به عامل بارش، از اثرگذاری کمتری برخوردار بودند. همچنین دامنه تغییرات شاخص های تنوع شانون، سیمپسون و عکس سیمپسون به ترتیب، ۲/۲-۹/۰، ۴۶/۰-۱۱/۰ و ۹/۴-۱/۲ محاسبه شد. براساس خروجی نرم افزار Canoco ، متغییر بارش سالانه بر شاخص های تنوع زیستی گیاهی در مزارع کلزا تاثیر مثبتی داشت.نتیجهگیری: بطور کلی براساس نتایج بدست آمده با مصرف بهینه کود نیتروژن، مدیریت مطلوب گیاهانهرز و بیماریها، مصرف مناسب بذر، انتخاب تاریخ کشت مناسب، انتخاب رقمهای مناسب و با ضدعفونی بذر میتوان عملکرد محصول کلزا را در مزارع گرگان افزایش داد.

Keywords:

شاخص های تنوع زیستی , عملکرد , عوامل مدیریتی , عوامل اقلیمی , RDA