علیرضا تقدیسیان - دانش آموخته کارشناسی ارشد، گروه مهندسی محیط زیست، دانشکده عمران، آب و محیط زیست، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران.
علی مریدی - استادیار، گروه مهندسی محیط زیست، دانشکده عمران، آب و محیط زیست، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران.

در پازل توسعه پایدار کشور نقش مهم ساعات فعالیت انسانی به ویژه در بخش کشاورزی و اهمیت آن در توسعه پایدار نادیده گرفته شده است. در این مقاله، با استفاده از روش MuSIASEM شرایط اجتماعی، اقتصادی و محیط زیستی حوضه رودخانه ارس طی سال های ۱۳۸۵ تا ۱۳۹۵ موردبررسی قرار گرفته است. شاخص های شدتی MuSIASEM برای کل حوضه، بخش کار و بخش خانگی به ترتیب ۳۴، ۱۰۸ و ۸۳ درصد  برای مصرف آب و ۲۱، ۴ و ۸۰ درصد برای مصرف انرژی در طول ۱۰ سال افزایش یافته اند. این افزایش فشار مصرف منابع طبیعی در حالی رخ داده است که داده های جمعیتی نشان از تنها ۳ درصد رشد برای کل حوضه می دهند. با بسط تحلیل متابولیسم جامعه به درجات پایین تر، مشخص شد که در سه بخش اصلی اقتصاد یعنی کشاورزی، صنعت و خدمات نه تنها ساعات فعالیت انسانی به ترتیب ۲۸، ۳۶ و ۲۹ درصد کاهش پیدا کرده اند، بلکه شدت مصرف انرژی آن ها به ترتیب ۶۴، ۸۴ و ۱۲۳ درصد و شدت مصرف آب کشاورزی و صنعت ۷۴  و ۱۰۵ درصد افزایش داشته اند. در تحلیل هم زمانی سال ۱۳۸۵، شاخص های اکولوژیکی- اقتصادی برای محصولات کشاورزی اصلی حوضه تهیه و مشخص شد. محصولی مانند عدس آبیاری چیزی در حدود هفت برابر آب، نه برابر زمین، ۱۱ برابر گاز گلخانه، شش برابر انرژی بیش تر نسبت به میانگین سه نوع میوه نیاز دارد تا یک تن بار دهد. در نتیجه با استفاده از این روش می توان شاخص های تلفیقی جامع تری برای تحلیل کمی مسیر پیشرفت اقتصادی- محیط زیستی جامعه، و تصویری دقیق تری از درهم تنیدگی توسعه پایدار به ویژه در بخش کشاورزی کشور ارائه کرد.

توسعه پایدار, تحلیل بین رشته ای, شاخص های اقتصادی- اکولوژیکی, متابولیسم شهری, MuSIASEM