مرتضی عرب سلمانی - عضو هیات علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان تهران
عبدالقدیر قجری - محقق موسسه تحقیقات پنبه کشور
مسعود یوسفی - کارشناس ارشد مرکز اسناد و مدارک علمی کشاورزی

توالی کشت محصولات از نکات مهم در انتخاب الگوی کشت هر منطقه می باشد. به منظور بررسی توالی کاشت بر تغییرات  صفات مهم زراعی و غیرزراعی پنبه در ایستگاه تحقیقات پنبه کارکنده در  قطعه ای از مزرعه در سال اول و دوم پنبه کشت گردید. برای یکنواخت کردن خاک مزرعه  ساقه های پنبه با ساقه خرد کن قطعه قطعه و به خاک برگردانده شد . در سال سوم و چهارم  سویا ، جو ، اسفناج ، کلزا ، جو قصیل ، ماش ، کنجد ، کاهو . پیاز ، سورگوم ، شخم تنها ، شخم همراه با کود اوره به مقدار ۱۰۰ کیلوگرم در هکتار ، تره شاهی ، گوجه فرنگی ، باقلا و لوبیا سبز  و در توالی های متفاوت بر اساس طرح بلوک های کامل تصادفی در چهار تکرار کشت گردیدند.  جمعیت عامل بیماری بر اساس پرگنه در هر گرم خاک خشک قبل  و بعد از کاشت پنبه با استفاده از محیط نیمه انتخابی الکل آگار در نمونه مرکب خاک  اندازه گیری شد . از اردیبهشت سال پنجم  پنبه  در محل تیمارها کشت گردید . عملکرد  ، تعداد قوزه پنبه در بوته ، وزن یک قوزه ، ، درصد زود رسی ، ارتفاع بوته ، تعداد شاخه زایا ، طول شاخه زایا و طول شاخه رویای پنبه ، درصد و شاخص بیماری پژمردگی ورتیسیلیومی ، اندازه گیری گردید . نتایج بدست آمده با استفاده از آزمون چند دامنه ای دانکن مورد مقایسه قرار گرفتند. نتایج نشان داد که  بیشترین عملکرد پنبه در توالی پنبه + کود اوره + پنبه ، پنبه + سورگم + پنبه و شخم + شخم + پنبه ، کمترین عملکرد  در توالی کلزا ، جو قصیل + پنبه و پنبه + ترتیزک + پنبه ،  گسترده ترین شاخه رویا را توالی جو قصیل + پنبه + پنبه ، بیشترین تعداد شاخه زایا و طول شاخه زایا به ترتیب در توالی های  جو قصیل + ماش + پنبه و پنبه + سورگم + پنبه ، توالی  جو + اسفناج + پنبه بیشترین  محصول در چین اول ، بالاترین درصد زود رسی در توالی جو + اسفناج + پنبه و کلزا + جو قصیل + پنبه اندازه گیری شد. درصد افزایش جمعیت عامل بیماری  پژمردگی ورتیسیلیومی  در توالی پنبه + پنبه + پنبه + پنبه +پنبه  از سال اول تا پنجم به ترتیب برابر با ۵/۵۲، ۲۵ ، ۵/۱۳ ، ۵/۶ و ۰ برآورد  شد . بیشترین کاهش جمعیت V . dahliae بعد از غلات ( گندم ، جو و سورگوم ) و در مرحله بعد جو قصیل و پیاز و در مرحله سوم کاهو و کلزا ، باقلا و شخم قرار داشت . کمترین میزان کاهش بعد از گوجه فرنگی اتفاق افتاد.

توالی زراعی, پنبه, خصوصیات زراعی