مرتضی عرب سلمانی - عضو هیات علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان تهران
عبدالقیر قجری - محقق موسسه تحقیقات پنبه کشور
مسعود یوسفی - کارشناس ارشد مرکز اسناد و مد ارک علمی کشاورزی

توالی کاشت محصولات در انتخاب الگوی کشت هر منطقه بسیار اهمیت دارد. به منظور بررسی اثر توالی کاشت بر تغییرات صفت های مهم زراعی و غیرزراعی پنبه،درقطعه ای ازمزرعه  ایستگاه تحقیقات پنبه کارکندهدر سال اول و دوم پنبه کاشت گردید. برای یک نواخت کردن خاک مزرعه، ساقه های پنبه با ساقه خردکن قطعه قطعه و به خاک برگردانده شد. در سال سوم و چهارم  سویا، جو، اسفناج،کلزا، جو قصیل،ماش، کنجد، کاهو،پیاز، سورگوم، شخم تنها، شخم همراه با کود اوره به مقدار ۱۰۰ کیلوگرم در هکتار، تره شاهی(تره تیزک)،گوجه فرنگی، باقلا و لوبیا سبزودر توالی های متفاوت برمبنای طرح بلوک های کامل تصادفی در چهار تکرار کاشت گردیدند.جمعیت عامل بیماری براساس پرگنه در هرگرم خاک خشک قبل و بعد از کاشت پنبه با استفاده از محیط نیمه انتخابی الکل آگار در نمونه مرکب خاک اندازه گیری شد.از اردیبهشت سال پنجم،پنبه  درمحل تیمارها کشت ودرادامه،صفت های عمل کرد،تعداد غوزه پنبه در بوته،وزن یک غوزه، درصد زود رسی، ارتفاع بوته، تعداد شاخه زایا، طول شاخه زایاوطول شاخه رویای پنبه،درصد و شاخص بیماری پژمردگی ورتیسیلیومی، اندازه گیری گردید. داده های به دست آمده با استفاده از آزمون چند دامنه ای دانکن مورد مقایسه قرارگرفتند. نتایج نشان داد که بیشینه عمل کرد پنبه در توالی های" پنبه + کود اوره + پنبه،""پنبه + سورگم + پنبه"و"شخم + شخم + پنبه"وکمینه آن در توالی های "کلزا، جو قصیل + پنبه"و "پنبه + ترتیزک + پنبه"،مشاهده شد.گسترده ترین شاخه رویا متعلق به توالی "جو قصیل + پنبه + پنبه"و بیش ترین تعداد شاخه زایا و طول شاخه زایا به ترتیب مربوط توالی های " جو قصیل + ماش + پنبه "و "پنبه + سورگم + پنبه"، "توالی  جو + اسفناج + پنبه"بود.بیشینه محصول را در چین اول،به خود اختصاص داد. بالاترین درصد زود رسی نیزدر توالی های "جو + اسفناج + پنبه" و"کلزا + جو قصیل + پنبه" اندازه گیری شد.افزایش جمعیت عامل بیماری پژمردگی ورتیسیلیومی  در توالی" پنبه + پنبه + پنبه + پنبه +پنبه" از سال اول تا پنجم به ترتیب برابر با ۵/۵۲، ۲۵ ، ۵/۱۳ و ۵/۶ درصد برآورد گردید. بیشینه کاهش جمعیت V . dahliae به ترتیب بعد از کاشت غلات (گندم، جو و سورگوم )، جو قصیل و پیاز، و در مرحله سوم کاهو وکلزا، باقلا و شخم مشاهده گردید.کمینه این کاهش بعد ازکاشت گوجه فرنگی رویت شد.