علیرضا اسلامی - عضو هیات علمی پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری (سازمان تات)
سید جواد میری سلیمان - محقق مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان خراسان شمالی
مرضیه رشیدی جوشقان - مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی خراسان شمالی

چکیدهسابقه و هدف: امروزه تصمیم گیران در مواجهه با خشکسالی، نگاه مدیریت تلفیقی مدیریت بحران و خطرپذیری را به صورت توامان مدنظر دارند. تاکنون استان خراسان شمالی خسارت زیادی را از ناحیه مخاطره خشکسالی متحمل شده است. از این رو در منطقه مورد پژوهش، تعیین میزان آسیب پذیری و نوع وضعیت خطرپذیری خشکسالی هواشناسی به ویژه در سه دهه اخیر، مسئله اصلی مورد این تحقیق می باشد. مواد و روش ها: به منظور تعیین وضعیت خشکسالی هواشناسی، در این تحقیق از شاخص دهک ها (Deciles Index; DI) استفاده شد. ابتدا آمار بارندگی ماهانه مربوط به ۲۷ ایستگاه هواشناسی منتخب در منطقه جمع آوری و مورد آزمون صحت، دقت و همگنی داده ها طی دوره مشترک ۲۰۱۵-۱۹۹۰ قرار گرفت. برای هر یک از ایستگاه های موردنظر، فاکتور درصد فراوانی وقوع خشکسالی های هواشناسی در مقیاس زمانی سالانه تعیین شد. سپس شاخص خطر خشکسالیDrought Hazard Index; DHI)) با اختصاص اوزان و درجات برای هریک از شدت های مختلف استخراج گردید. همچنین میزان آسیب پذیری خشکسالی هواشناسی با استفاده از شاخص های فیزیکی و اقتصادی - اجتماعی محاسبه شد و بدنبال آن پهنه های آسیب پذیر خشکسالی نیز تعیین گردید. در نهایت براساس دو عامل استعداد خطر خشکسالی و میزان آسیب پذیری، میزان ریسک خشکسالی Drought Risk quantification)) محاسبه شد و سپس پهنه های خطرپذیر خشکسالی هواشناسی تعیین گردید.یافته ها: نتایج پژوهش در خصوص وضعیت های خشکسالی نشان داد که شدیدترین خشکسالی ها در سال های ۱۹۹۰، ۱۹۹۵، ۲۰۰۱ و ۲۰۰۸ در منطقه به وقوع پیوسته است. براساس شاخص خطر خشکسالی، نتایج نشان داد که پهنه جنوب غربی منطقه و قسمتی از شمال شرقی آن به گستره ای معادل ۴۱.۱۳درصد از مساحت استان خراسان شمالی، مستعد خطر وقوع خشکسالی هواشناسی شدید می باشد. بیشترین وسعت منطقه (۶۴.۳۶ درصد مساحت) واقع در بخش وسیعی از شرق استان، آسیب پذیری خشکسالی شدید داشته است. به طور کلی حدود ۸۵ درصد از کل سطح استان خراسان شمالی تحت تاثیر آسیب پذیری شدید تا متوسط قرار گرفته است. همچنین تقریبا در حدود ۷۵ درصد از کل سطح استان، دارای ریسک خشکسالی متوسط تا شدید بوده است. نتیجه گیری: نتایج این تحقیق بیانگر آنست که خطرات و آسیب پذیری ناشی از خشکسالی هواشناسی استان خراسان شمالی را بطور جدی تهدید می کند. نقشه های خطرپذیری خشکسالی هواشناسی می تواند به عنوان ابزار مناسب هشدار دهنده در برنامه اقدامات کاهش خطر برای کلیه سیاست گذاران، مدیران و ذینفعان منطقه مورد تحقیق باشد. این موضوع، در برنامه ریزی فعالیت های کشاورزی، استفاده بهینه از منابع آب و مدیریت آب سبز، به ویژه در این استان که معیشت بهره برداران کشاورزی آن به زراعت دیم نیز وابسته می باشد، اهمیت خاصی دارد.واژه های کلیدی: خطرخشکسالی، شاخص آسیب پذیری، مدیریت ریسک، خشکسالی هواشناسی، استان خراسان شمالی.

خطرخشکسالی, شاخص آسیب پذیری, مدیریت ریسک, خشکسالی هواشناسی, استان خراسان شمالی