سید حمیدرضا حسنی
مهدی علی پور

چکیده یکی از مشخصات هر پارادایم علمی، موضع آن در قبال چیستی پدیده های اجتماعی و به تعبیر دقیق تر، ماهیت شناسی و هستی شناسی امور اجتماعی به مثابه یکی از پیش فرض های بنیادین علوم انسانی است. در این نوشتار، ضمن بازخوانی پاسخ سه پارادایم عمده در علوم انسانی به این پرسش، به پاسخ «پارادایم اجتهادی دانش دینی» (پاد) پرداخته، آن را تحلیل و تبیین و ویژگی های آن در پرتو پارادایم های رقیب بیان می کنیم. از دیدگاه این نوشتار، در پارادایم اجتهادی، پدیده های اجتماعی بر خلاف دیدگاه پوزیتیویستی (که آنها را عینی و مستقل می شمارد.) و بر خلاف پارادایم انتقادی (که آنها را بر پایه زیرساخت های غیر عینی و غیر ثابت تحلیل می کند.) و بر خلاف پارادایم تفسیری (که آنها را ذهنی و غیر مستقل می خواند)، اموری عینی و حقیقی اما غیر مستقل اند. پارادایم اجتهادی ضمن توجه به برخی عوامل انسانی و اجتماعی تاریخی بر آن است که تا حد امکان، عوامل انگیزشی انسانی، اجتماعی و تاریخی را در پژوهش علمی کنار گذارد تا به واقعیت عینی مستقل از آدمیان دست یابد. به نظر می رسد نوشتارهایی از این دست، زمینه عرضه پارادایم جدیدی از دانش را فراهم می سازد و وجوه امتیاز آن را می نمایاند و در نهایت، به تبیین بهتر و مقبول تری از امور انسانی و اجتماعی می انجامد.  

واژه های کلیدی: پارادایم پوزیتیویستی, پارادایم تفسیری, پارادایم انتقادی, پارادایم اجتهادی, پدیده های اجتماعی, عینیت, اعتبار