بهمن فیروزمندی - استادیار گروه باستان شناسی دانشگاه تهران
علی بهادری - دانشجوی کارشناسی ارشد باستان شناسی دانشگاه تهران

جای خالی پژوهش در باب تاثیر شاهنشاهی هخامنشی بر ایالات شرقی از یک سو ناشی از سکوت نویسندگان کلاسیک در پرداختن به این سرزمین هاست و از سوی دیگر به کمبود آثار باستان شناختی مربوط به هخامنشیان در منطقه مزبور بازمی گردد. در مقاله حاضر، به یاری آثار یادمانی و مدارک اقتصادی و اداری به دست آمده از مراکز شاهنشاهی، نظیر کتیبه های سلطنتی، نقوش برجسته یادمانی و اسناد اداری و نیز آثار باستان شناختی سعی شده است جایگاه ایالات شرقی در نظام اداری، سیاسی و اقتصادی شاهنشاهی هخامنشی بازسازی شود. فهرست سرزمین های تابعه در کتیبه های سلطنتی می تواند نشانگر جایگاه هر ایالت در نظام اداری شاهنشاهیباشد. در اغلب فهرست های ایالتی، پس از اشاره به مراکز شاهنشاهی، این ایالات شرقی هستند که ذکر می شوند، امری که می تواند نشان از جایگاه آنان در نظام اداری شاهنشاهی باشد. این رویکرد در نقش برجسته های یادمانی نیز بازتاب یافته است. در نقش برجسته حاملین اورنگ شاهی مجسم بر نمای آرامگاه های شاهان هخامنشی پس از نمایندگان مراکز شاهنشاهی نمایندگان ایالات شرقی بازنمایی شده اند و حتی در برخی از نقوش برجسته، نمایندگان ایالات شرقی به صورت مسلح نشان داده شده اند. از آنجایی که نمایندگان سایر ایالات از این امتیاز برخوردار نیستند، این امر می تواند حکایت از جایگاه آنان در نظام سیاسی امپراتوری داشته باشد. درگل نبشته های تخت جمشید شاهد ارتباط مستمر و تنگاتنگ میان مراکز شاهنشاهی و ایالات شرقی هستیم که این ارتباط درباره ایالات غربی بسیار کم رنگ است. ارتباط مداوم ایالات شرقی با مراکز و در نتیجه با سایر نقاط شاهنشاهی یقینا در شکوفایی و رونق اقتصاد و بازرگانی و پیشرفت زندگی مردمان این مناطق تاثیر شگرفی داشته است.

آثار باستان شناختی, فهرست های ایالتی, کتیبه های هخامنشی, گل نبشته های تخت جمشید, نقوش برجسته