عظیم خزائی - Assistant Prof., Seed and Plant Improvement Institute, Agricultural Research, Education and Extension Organization (AREEO), Karaj, Iran
مسعود ترابی - Assistant Prof., Agricultural and Natural Resources Research and Education center of Esfahan, Agricultural Research, Education and Extension Organization (AREEO), Esfahan, Iran
محمد تقی فیض بخش - Assistant Prof., Agricultural and Natural Resources Research and Education Center of Golestan, Agricultural Research, Education and Extension Organization (AREEO), Gorgan, Iran
علی آذری نصر آباد - Assistant Prof., Agricultural and Natural Resources Research and Education Center of Southern Khorasan, Agricultural Research, Education and Extension Organization (AREEO), Birjand, Iran

برهمکنش ژنوتیپ در محیط باعث ایجاد پیچیدگی در پیشبینی عملکرد شده و در برنامههای بهزراعی و بهنژادی گیاهان زراعی یک چالش محسوب می شود. برای ارزیابی عملکرد و برهمکنش ژنوتیپ در محیط در ۱۸ رقم، لاین و هیبرید سورگوم دانهای داخلی و خارجی، آزمایشی در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی با سه تکرار در چهار مکان کرج، گرگان، بیرجند و اصفهان در دو سال ۱۳۹۵ و ۱۳۹۶ اجرا شد. نتایج تجزیه واریانس مرکب دادهها نشان داد که مکانها، ژنوتیپها و برهمکنش آنها از نظر عملکرد دانه دارای تفاوت معنیداری بودند. نتایج مقایسه میانگین ها نشان داد که ژنوتیپ ۱۵ (High yield۷۰۰) با ۷۹۸۶ کیلوگرم در هکتار، دارای بیشترین عملکرد دانه و ژنوتیپهای ۱۷، ۶، ۱۶ و ۸ به ترتیب با ۶۸۹۴، ۶۱۷۲، ۵۹۶۰ و ۵۹۰۶ کیلوگرم در هکتار، در رتبههای بعدی قرار داشتند. ژنوتیپهای ۱۵ و ۱۷ دارای کمترین واریانس درون مکانی بودند و علاوه بر پایداری بالا، عملکرد مناسبی نیز داشتند. نتایج تجزیه واریانس به روش امی (AMMI) و برازش مولفههای اصلی به برهمکنش ژنوتیپ در محیط نشان داد که پنج مولفه اصلی اول در سطح یک درصد معنیدار بودند. این پنج مولفه در مجموع ۱/۹۴ درصد از تغییرات برهمکنش ژنوتیپ در محیط را توجیه نمودند. تجزیه خوشهای بر اساس اولین مولفه اصلی برهمکنش، چهار گروه ژنوتیپی را مشخص نمود. نتایج این آزمایش نشان داد که  ژنوتیپ های با عملکرد دانه بالا دارای پایداری عملکرد مناسبی نیز بودند. با توجه به نتایج مدل امی و پارامتر ارزش پایداری امی (ASV)، ژنوتیپهای ۱۷ (Drought tolerant) ، ۴ (Fast green۴۰۰)، ۶ (FGCSI۰۴)، ۱۵) High yield۷۰۰ ( و ۱۶ (Human۹۰۰) از نظر عملکرد دانه و پایداری عملکرد مناسب تشخیص داده شدند و ژنوتیپهای  ۱۵ ((High yield۷۰۰ و ۱۷ ((Drought tolerant در کلیه مکانها جزء برترین ژنوتیپ ها بوده و قدرت سازگاری عمومی بالایی با محیط های مورد مطالعه داشتند.

AMMI stability value, Cluster analysis, Principle component analysis, Adaptatability and Sorghum, ارزش پایداری امی, تجزیه به مولفه های اصلی, تجزیه خوشه ای و سورگوم