بهمن حسینی - دانشیار، گروه علوم باغبانی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران
حمیده نیکخواه امیر آباد - دانش آموخته کارشناسی ارشد، دانشگاه ارومیه، دانشکده کشاورزی. دانشکده علوم باغبانی، گروه گیاهان داروئی
محمد فتاحی - استادیار، دانشگاه ارومیه، دانشکده کشاورزی. دانشکده علوم باغبانی، گروه گیاهان داروئی
یوبرت قوستا - دانشیار ، دانشگاه ارومیه، دانشکده کشاورزی. گروه گیاهپزشکی

گیاه چویل متعلق به تیره چتریان و با نام علمی .(Schlecht.) Boiss.Ferulago angulata شناخته می­شود. با توجه به وجود مونوترپن های هیدروکربنی مثل آلفا-پینن و بتا-پینن، این گیاه در صنایع عطرسازی و داروسازی کاربرد وسیعی دارد. به منظور ازریابی و مقایسه کمیت و کیفیت مواد موثره فیتوشیمیایی اسانس، گیاه مورد نظر از ارتفاعات مختلف (۲۵۰۰، ۳۰۰۰ و ۳۵۰۰ متر) و مراحل فنولوژیکی مختلف رویشی، گلدهی و بذردهی جمع آوری گردید. مواد متشکله اسانس گیاه با استفاده از روش تقطیر با آب استخراج و توسط دستگاه گاز گروماتوگرافی و گاز کروماتوگرافی متصل به طیف سنج جرمی مورد آنالیز قرار گرفتند. برای اندازه گیری فعالیت آنتی­اکسیدانی کل از روش DPPH و اسپکتروفتومتر در طول موج ۵۷۰ نانومتر استفاده گردید. نتایج آنالیز اسانس نشان داد با افزایش ارتفاع به ویژه در مرحله تشکیل میوه، گیاه از بیشترین میزان استراگول و کیفیت برخوردار بود و به ترتیب مواد موثره استراگول (۴۳/۳۳ درصد)، توجن (۱۹/۲۱ درصد)، سیس– بتا– اوسیمن (۹۱/۱۵ درصد)، ترپینن–۴–ال (۴۹/۱۴ درصد) و بتا-پینن (۶۷/۱۲ درصد)، بالاترین میزان مواد اسانس را تشکیل دادند. میزان استراگول در مراحل مختلف رشدی و ارتفاعات مختلف در محدوده ۴/۳۳-۰ درصد بدست آمد. ترکیب توجن فقط در گیاهان جمع آوری شده در ارتفاع ۲۵۰۰ متری یافت شد و در محدوده ۱۹/۲۱-۶۷/۲ درصد مشاهده گردید. درصد سیس-بتا اوسیمن در گیاهان جمع­آوری شده در مراحل رشدی مختلف و از ارتفاعات متفاوت در محدوده بین ۹۱/۱۵–۹۲/۲ درصد مشاهده گردید. نتایج نشان داد که فعالیت آنتی­اکسیدانی گیاه در ارتفاع ۲۵۰۰ متری و مرحله گلدهی دارای بیشترین عملکرد آنتی اکسیدان می­باشد. بیشترین فعالیت آنتی اکسیدانی در مرحله گلدهی و در ارتفاع ۳۰۰۰ متری بدست آمد. می توان چنین نتیجه گیری کرد که حداکثر فعالیت آنتی اکسیدانی گیاه چویل در مرحله گلدهی و در ارتفاع ۳۰۰۰ متری مشاهده گردید.

آنتی اکسیدان, اسانس, ارتفاعات دنا, چویل, مراحل مختلف رشدی