حسن حیدری - دانشیار دانشگاه اراک

مثنوی مولوی به عنوان یکی از آثار مشهور عرفانی از دیرباز مرکز توجه شاعران دیگر بوده است. به همین دلیل، بارها تقلیدهایی از آن صورت گرفته است. یکی از مثنوی هایی که به تقلید از آن سروده شده است و از نظر صورت و محتوا شباهت هایی به مثنوی مولوی دارد، مثنوی طاقدیس اثر ملا احمد نراقی است. این مقاله متضمن مقایسه این دو مثنوی و نتایج مترتب بر آن با رویکرد انتقادی است. از نظر عوامل صوری، مقایسه این دو نشان می دهد که یکی از عوامل مهم تداعی در مثنوی، تداعی بر اساس تشابه است. این نوع تداعی زیرشاخه هایی چون تداعی از طریق مضمون، تداعی بر اساس صفت شخصیت، گفتگوها، خلاصه داستان و نظایر اینها در مثنوی مولوی دارد که این مقاله می کوشد تا این موارد تشابه را در مثنوی طاقدیس نیز نشان دهد. از دیگر مواردی که برای وجوه شباهت دو مثنوی می توان برشمرد، وزن و قالب دو مثنوی است. همچنین از نحوه آغاز آنها باید یاد کرد که بدون تمهید و در نخستین بیت، با فعل «بشنو» آغاز می شوند. از این نظر که آخرین داستان در دو مثنوی ناتمام مانده است، پایان آنها نیز همانند است. شیوه داستان در داستان طاقدیس نیز همانندی هایی با مثنوی معنوی دارد. این بررسی نشان می دهد که در قیاس داستان های مشترک دو منظومه و شیوه داستان پردازی آشکارا، مثنوی معنوی بر مثنوی طاقدیس برتری دارد. از نظر محتوا، علاوه بر آنکه موضوعات مختلف عرفانی در این دو مثنوی مطرح شده، برخی از داستان های دو منظومه مشترک است و ملای نراقی بیت ها و مصرع هایی قابل توجه از مثنوی را درج، تضمین و اقتباس کرده است.

مولوی, مثنوی مولوی, ملا احمد نراقی, مثنوی طاقدیس, شباهت های صوری, شباهت های محتوایی, تداعی