علی اکبر سام خانیانی - دانشیار دانشگاه بیرجند

نثر فنی نفثه المصدور را محمد خرندزی زیدری نسوی در نیمه نخست سده هفتم هجری قمری نوشت. این کتاب افزون بر اینکه موضوع اصلی آن بیشتر، شرح حال خود نویسنده در هنگام حمله مغول است، در بر دارنده مطالب تاریخی ارزشمندی نیز می باشد. دوگانگی هدف نویسنده برای تاریخی و ادبی نوشتن، سبب شده است که پژوهشگران و سخن شناسان ادب فارسی درباره ارزش ادبی آن هم صدا نباشند. بعضی این اثر را تنها نثری فنی به انگیزه بازتاب تاریخ می دانند و برای همین، ادبی بودن این نثر را زیر پرسش قرار می دهند. برخی نیز این اثر را به دلیل کاربرد هنرمندانه زبان، از ارزشمندترین نثرهای ادبی فارسی می دانند. کسانی هم معتقدند که پیچیدگی لفظی و معنایی نفثه المصدور دلیلی است بر دوره ای بودن این اثر که از ارزش ادبی آن می کاهد. در این پژوهش با استفاده از نقد زبانشناسانه، زیبایی ها و کاستی های ادبی این اثر بررسی، و از این راه، چرایی دریافت های دگرگونه درباره ارزش ادبی نفثه المصدور پاسخ داده شده است. در پایان روشن شده که نفثه المصدور زبانی بسیار سنجیده دارد که تقارن های لفظی و معنایی فراوانی در آن به کار رفته است، ولی ساختار کلی نفثه المصدور ارجاعی به زندگی نامه و تاریخ است و چنین ساختاری از ارزش زبان ادبی آن می کاهد.

زبانشناسی, نفثه المصدور, زبان ادبی, زبان ارجاعی, تقارن