قدسیه رضوانیان - استادیار دانشگاه مازندران

گفتمان تقدیری، گفتمانی است که روشن ترین آغازگاهش در ایران قبل از اسلام، عصر تفکر زروانیستی بوده، پس از اسلام نیز با قدری تفاوت اما با ماهیتی هم سان، گسترش متنابهی یافته است. نفوذ و گسترش دامنه دار این اندیشه در بنیان های تفکر و باور ایرانی، بازتاب وسیعی نیز در آثار تاریخی و ادبی ایران داشته است. یکی از این آثار، تاریخ بیهقی است که این باور در آن گفتمانی ویژه را شکل داده که در سطح ظاهری اثر نیز باعث ایجاد دوگانگی و تناقض شده است. در این مقاله، سعی بر این است که به روش توصیفی- تحلیلی، این تناقض با تکیه بر شخصیت مذهبی بیهقی، روش تاریخ نگاری اسلامی، پوشیده گویی و رندی زبانی بیهقی، تبیین شود. علاوه بر آن تقدیر در تاریخ بیهقی دارای کارکردهای متفاوت مذهبی، علی، روانی و سیاسی است، که تمرکز بحث بر روی کارکرد سیاسی تقدیر است و به این نتیجه می رسد که بعد ایدئولوژیک تقدیراندیشی موجب اضمحلال ساز و کار عقلانیت و علت یابی شده که در نتیجه در توسعه نیافتگی فکری و سیاسی کشورهای تحت نفوذ این باور نقش اساسی داشته است.

تقدیراندیشی- تاریخ بیهقی- خردگرایی- دوگانه گویی