مهدی صلاح - دانشیار تاریخ دانشگاه سیستان و بلوچستان

روند اصلاحات مجلس دوم (۲ ذیقعده ۱۳۲۷ ق / ۱۵ نوامبر ۱۹۰۹ م - ۳ محرم ۱۳۳۰ ق / ۲۴ دسامبر ۱۹۱۱ م)، که برای احیای بنیان های اقتصادی جامعه اواخر دوره قاجار از مورگان شوستر دعوت نموده بود، بسان جدال نسبی بین دو پدیده سنت و تجدد پدیدار گشت. کم نبودند عواملی که در برابر هرگونه تغییر به سنن کهنه موجود در ایران کمک کنند. عملی کردن اصلاحات بنیادین، با وجود مدل خاص اجتماعی ایران، مسیری بود سخت و دشوار و با مقاومت های کانون­های سنتی دوران قاجار همراه بود و چون انجام آن محال و باعث بحران های اجتماعی می گردید، راهی به جز حذف مبانی اصلاحی برای حکومت قاجار وجود نداشت. این تحقیق ، در پی پاسخ به این سوال است که چه عواملی با چه انگیزه هایی در برابر اقدامات شوستر به مقاومت پرداختند؟ در پاسخ به این پرسش، فرض این تحقیق بر آن است که چالش موجود بین دو عامل سنت و تجدد در ماجرای استخدام و سپس انفصال مورگان شوستر تاثیر بسیاری داشت. یافته های تحقیق نشان می دهد که علاوه بر عوامل سنتی داخلی، مانند شاهزادگان، وابستگان دربار و زمینداران کلان و ...، که عموما با هر گونه تغییر در وضعیت موجود مخالفت داشته­اند، روسیه و انگلیس نیز مخالف احیای بنیان های اقتصادی ایران در اواخر دوران قاجار بوده­اند.

قاجاریه, مجلس دوم, مورگان شوستر, اصلاحات مالی, روسیه, انگلستان