پروانه قریب گرکانی - دکتری رشته فلسفه هنر، مدرس گروه معماری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد پردیس، ایران
مریم صالحی - دانشجوی کارشناسی ارشد رشته بازسازی پس از سانحه، دانشگاه آزاد اسلامی واحد پردیس، ایران.

دوره قاجار را می توان دوره نوآوری و شروع تحولات جدید در هنر و معماری ایران دانست. این دوره ، دوره تضاد در ارزش ها واندیشه های معمارانه و تنوع در گرایش ها و شیوه معماری شهری است. این تنوع و تضاد که متاثر از عوامل گوناگون و رویکردهای مختلف سنت و تجدد است،بیش از همه در حوزه معماری عمارت های مسکونی نمود پیدا کرده است .مقاله حاضر به بررسی تطبیقی الگوهای معماری و فضاهای داخلی دو بنای شمس العماره و عمارت مسعودیه که در شهر تهران واقع شده است می پردازد. دو بنای مذکور در دوره قاجاریه بنا شده اند که این بناها از نظر معماری با توجه به سفرهای که به کشورهای غربی صورت می گرفته رنگ و بو و ایده هایی از معماری غربی در آنها دیده می شود. شمس العماره (عمارت خورشید) که در سال ۱۲۸۲ ه.ق بنا شده است، دلیل برجسته بودن این سازه بلندی، تزیینات و طراحی آن است.شمس العماره دارای پنج طبقه به ارتفاع ۳۵ متر است که در زمان خود بلند ترین سا ختمان آن دوره در تهران بوده است و اولین بنا که از فلز در سازه آن استفاده شده است، می باشد. تالار آیینه، ستونهای بلند مرمرین، راه پلها، اتاقهای گوشواره، دو برج و ساختمان ساعت، شمس العماره را به یکی از بناهای عالی زمان قاجاریه تبدیل کرده است. یکی دیگر از بناهای آن دوره عمارت مسعودیه می باشد. عمارت مسعودیه در سال ۱۲۹۵ه.ق به دستور مسعود میرزا (ظل السلطان)فرزند ناصرالدین شاه در زمینی به مساحت حدود ۴۰۰۰ متر مربع بنا شده است. این باغ دارای دو قسمت بیرونی و اندرونی می شد که در حال حاضر چیزی از قسمت اندرونی باقی نمانده است . این مجموعه دارای پنج عمارت می باشد.هنر کاشی کاری، گچبری، خطاطی، نقاشی دیواری و تزیینات نفیس در این عمارت دیده می شود، همچنین تقسیم بندی های فضایی با عملکردهای گوناگون از دیگر ویژگیهای این بنا است. وجود هفت کتیبه در این مجموعه تاریخی بر اعتبار و اهمیت آن افزوده است.

معماری، شمس العماره، عمارت مسعودیه، دوره قاجاریه.