یعقوب حق پناه - پژوهشگر دکتری شهرسازی دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران
هایده خالدی - کارشناسی ارشد برنامه ریزی شهری دانشگاه کردستان

الگوی توزیع تراکم خدمات شهری باعث ارزش متفاوت زمین در شهر ها شده و به جدایی گزینی گروه های انسانی دامن زده است. هدف این پژوهش با تاکید بر عدالت فضایی در توزیع خدمات شهری، در پی یافتن راهکاری برای سنجش میزان بی عدالتی در توزیع خدمات در ناحیه ۵ منطقه ۱۲ شهر تهران است. خدمات بسته به نوع خدماتی که ارائه می دهند و مقیاسی که جمعیت شهر را خدمات دهی می کنند و نقشی که در ساختار محله ای و زندگی ساکنان دارند، اهمیت های نابرابر در میزان دست یابی ساکنان دارند. به منظور تعیین ضریب اهمیت خدمات آموزشی، درمانی، بوستان و فضای سبز، فرهنگی و ورزشی در سطح ناحیه ۵ منطقه ۱۲ شهر تهران، ابتدا محل قرارگیری خدمات و چگونگی مسیر دست یابی ساکنان ناحیه به آن ها و گسترش محدوده خدمات رسانی، بررسی شده است. سپس، این لایه ها با استفاده از تابع فاصله بر مبنای شعاع بهینه خدمات رسانی به لایه های رستری تبدیل شده اند. با توجه به وزن های نسبی محاسبه شده از مدل AHP، خدمات آموزشی و بوستان یا فضای سبز با وزن نسبی ۲۸۴/۰ دارای بیش ترین ضریب اهمیت بر اساس مقایسه های زوجی و تحلیل سلسله مراتبی می باشند. الگوی توزیع فضایی تراکم جمعیتی بر اساس شاخص موران در ناحیه ۵ نشان داد که پراکنش جمعیت در سطح ناحیه کم تر دارای الگویی خوشه ای است. تمرکز به سمت خوشه بندی زیاد به لحاظ تراکم جمعیتی فقط در بخش های اندکی ازسه محله آبشار، قیام و کوثر مشاهده می شود. اما پراکندگی مجموع خدمات شهری ناحیه ۵منطقه ۱۲ شهر تهران دارای الگویی خوشه ای است و تمرکز نیز به سمت خوشه بندی زیاد در محله آبشار متمایل است. این امر نمایانگر وضعیت نابرابری در میان این سه محله می باشد و توزیع تمرکزگرایانه خدمات شهری را در محله آبشار نسبت به دو محله قیام و کوثر نشان می دهد که این الگو منجر به برخورداری بیش تر بعضی از مکان های محله آبشار نسبت به سایر مکان های سطح ناحیه شده است.

کاربری خدماتی ، پراکنش فضایی ، شعاع خدمات رسانی ، ناحیه ۵ منطقه ۱۲ شهر تهران