عظیم خزائی - استادیار پژوهش، موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، کرج، ایران
فرید گل زردی - استادیار پژوهش، موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، کرج، ایران
مسعود ترابی - استادیار پژوهش، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی اصفهان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، اصفهان، ایران
محمد تقی فیض بخش - استادیار پژوهش، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی گلستان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، گرگان، ایران
علی آذری نصرآباد - استادیار پژوهش، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی خراسان جنوبی، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، بیرجند، ایران
احمد قاسمی - استادیار پژوهش، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی سیستان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، زابل، ایران
لیلا نظری - استادیار پژوهش، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی فارس، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، شیراز، ایران
مهدی متقی - استادیار پژوهش، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی همدان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، همدان، ایران

بررسی برهمکنش ژنوتیپ × محیط و شناسایی ارقام پرمحصول و پایدار از اهمیت زیادی برای بهنژادگران برخوردار است. در این تحقیق، پایداری و سازگاری عملکرد ۱۰ ژنوتیپ سورگوم دانهای در هفت منطقه کرج، گرگان، بیرجند، اصفهان، شیراز، همدان و زابل به­مدت دو سال (۹۹-۱۳۹۸) ارزیابی شد. آزمایش در تمامی سال­ها و مکان­ها در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی با سه تکرار انجام شد. نتایج تجزیه واریانس مرکب دادهها نشان داد که اثر سال، مکان و ژنوتیپ و تمامی آثار متقابل بین آنها بر عملکرد دانه در سطح احتمال یک درصد معنیدار بود. نتایج حاصل از تجزیه AMMI  نیز نشان داد که آثار اصلی ژنوتیپ و محیط و اثر متقابل ژنوتیپ × محیط به­همراه پنج مولفه اصلی اثر متقابل بر عملکرد دانه در سطح احتمال یک درصد معنی دار بود. در مجموع سهم تجمعی پنج مولفه اصلی ۶۱/۹۳ درصد محاسبه شد. ژنوتیپهای ۵ و ۴ به ترتیب بیش­ترین اثر متقابل مثبت و منفی داشتند. اگرچه این ژنوتیپها دارای عملکرد دانه بالایی بودند، اما بهعنوان ژنوتیپهای ناپایدار شناخته شدند. ژنوتیپهای ۲ و ۷ بهعنوان ژنوتیپهای پایدار انتخاب شدند و بر اساس مدل AMMI۱ قابل توصیه به همه مناطق هستند. از نظر ارزش شاخص پایداری AMMI (ASV)، ژنوتیپ شماره ۷ با کم­ترین مقدار ASV بهعنوان پایدارترین ژنوتیپ و ژنوتیپ شماره ۱ با بیش­ترین مقدار ASV بهعنوان ناپایدارترین ژنوتیپ شناخته شد. ژنوتیپ شماره ۶ نیز که بالاترین میزان عملکرد دانه (۷۳۷۹ کیلوگرم در هکتار ) را داشت، از نظر پایداری بعد از ژنوتیپهای ۷ و ۳ قرار گرفت. از لحاظ مقدار اثر متقابل نسبت به دو محور (IPCA۱ و IPCA۲) نیز ژنوتیپ ۷ با کم­ترین اثر متقابل بهعنوان ژنوتیپ پایدار شناخته شد و ژنوتیپهای  ۲ و ۹ بالاترین مقدار اثر متقابل را دارا بودند. از لحاظ شاخصهای پایداری دیگر از جمله MASV، SIPC، DZ، EV و ZA نیز ژنوتیپهای ۷ و ۳ بهعنوان پایدارترین ژنوتیپها تعیین شدند.

اثر متقابل ژنوتیپ × محیط, ارزش پایداری امی, بایپلات, تجزیه پایداری