احسان قبول - استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد، ایران
عبدالله رادمرد - دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد، ایران
زهرا شریعت پناه - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد، ایران

هدف اساسی در دانش تصویرشناسی بازنمایی تصاویر اقوام و ملل در آثار ادبی ملتی دیگراست و سفرنامه­ها ازجمله متون مهمی هستند که سفرنامه­نویس از رهگذر سفر به کشورهای دیگر دیدگاه خود را به تصویر می­کشد. این تصاویر از یک سو ویژگی­های مردم آن کشورها را بازتاب می­دهد و از سوی دیگر ویژگی­های فردی و قومی سفرنامه­نویس را آشکار می­سازد.این هدف همانی است که در این جستار در پی آن بوده­ایم تا با شناسایی و تحلیل سفرنامه ابن بطوطه، در جایگاه یکی از آثار مهم ادبیات سفرنامه­ای در ادبیات عرب انواع تصاویر شهرهای شرقی و غربی ایران قرن هشتم را شناسایی و دلایل نگرش ابن بطوطه را تحلیل و تفسیر کنیم و تا حدی به شناخت ابن بطوطه دست یابیم.در این راستا با روشی توصیفی مقایسه ای تصویر ایرانیان را در دو حوزه شهرهای شرقی و غربی در سه نوع تصویر مثبت، منفی و خنثی و بر اساس شاخصه­های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، مذهبی و سیاسی تقسیم­بندی کردیم.ضرورت انجام این پژوهش از این جهت است که برای نخستین بار شهرهای شرقی و غربی ایران قرن هشتم با هم مقایسه می­شود و نگاه یک جهان­گرد مراکشی به ایرانیان تجزیه و تحلیل می­شود.نتایج این تحقیق نشانگر این است که از مجموع ۴۸ تصویر استخراج­شده نظر ابن بطوطه مراکشی در حدود ۸۰ درصد تصاویر ایرانیان مثبت و۲۰ درصد آن منفی است. دلایل این نگرش مثبت ریشه در شباهت­های اجتماعی و فرهنگی میان ایران و طنجه دارد و نیز به سامان بودن اوضاع ایران نسبت به دیگر کشورها و سرزمین­ها. هم­چنین در مجموع تصاویر شاهد وضعیت مناسب­تر اقتصادی شهرهای غربی ایران نسبت به شهرهای شرقی هستیم که به علت تخریب گسترده زیرساخت­های اقتصادی شهرهای شرقی ایران پس از حمله مغولان از جمله بازارها و کاروان­سراها بوده است.

تصویرشناسی, سفرنامه ابن بطوطه, ایران, شهرهای شرقی, شهرهای غربی