مسعود عشقی زاده - استادیار علوم و مهندسی آبخیزداری، مجتمع آموزش عالی گناباد، گناباد، ایران

بیابان­زایی، یکی از مهم­ترین پدیده­های تهدیدکننده، در بسیاری از مناطق خشک و نیمه خشک است. تغییرات اقلیمی و فعالیت­های بی­رویه انسان­ها، سبب افزایش سرعت بیابان زایی و توسعه بیابان در این مناطق شده است. کاربرد شاخص­های اکولوژیکی چشم­انداز، روشی ساده و کاربردی برای پایش و ارزیابی گسترش بیابان و بیابان­زایی است. پژوهش حاضر با هدف بررسی توانایی این شاخص­ها در پایش و ارزیابی بیابان­زایی در یکی از کانون­های اصلی بحران فرسایس بادی در منطقه عمرانی شهرستان گناباد واقع در جنوب خراسان رضوی صورت گرفت. در مرحله اول، نقشه کاربری و پوشش سطح زمین با استفاده از تصاویر ماهواره ای لندست ۵ و لندست ۸ در دو مقطع زمانی ۱۳۶۶ و ۱۳۹۶ تهیه و نقشه عناصر چشم انداز آنها ترسیم شد؛ سپس مقادیر شاخص­های تنوع، غالبیت و تناسب عناصر چشم انداز منطقه مورد مطالعه، برای هر یک از این سال­ها محاسبه شد و اختلاف آنها از روش مدل ماتریس مارکو مورد بررسی قرار گرفت. نتایج حاصل نشان داد، سال ۱۳۹۶ نسبت به ۱۳۶۶، مقدار شاخص­های تنوع و تناسب به ترتیب، ۳۱۵/۰ و ۱۳۵/۰ افزایش و مقدار شاخص غالبیت، ۳۱۵/۰ کاهش داشته است؛ همچنین مدل ماتریس مارکو نشان داد وسعت اراضی مرتعی، ۴/۱۰% کاهش یافته، اما ۷/۱% بر وسعت تپه­های ماسه­ای و کفه­های رسی بدون پوشش در منطقه مورد مطالعه افزوده شده است که به طور متوسط، مقدار ۲۰ هکتار در سال است. بر این اساس، در صورت رها شدن اراضی آبی در اثر کمبود منابع آبی، بی درنگ بیابان­زایی در منطقه شدیدتر شده و اثر قوی و فزاینده چشم­اندازهای بیابانی بر روی کل چشم­انداز قابل مشاهده خواهد بود.  

بیابان­زایی, چشم­انداز, تناسب, تنوع, غالبیت