کاووس حسن لی - استاد دانشگاه شیراز

محمود دولت آبادی، یکی از داستان نویسان تاثیرگذار ایران، به ویژه در زمینه ادبیات اقلیمی است. رمان «جای خالی سلوچ» نخستین رمان این نویسنده است. این رمان از زوایای گوناگون ازجمله ویژگی های زبانی و ادبی، مطالعات جامعه شناختی، انسان شناختی و نیز روایت شناختی شایسته بررسی است. در این مقاله به بررسی سرعت روایت در این رمان (با تکیه بر نظریه روایت شناسی ژرار ژنت) و عوامل موثر بر آن پرداخته شده است. سرعت و ضرباهنگ روایت، یکی از مولفه های بسیار مهم در روایت و از مهم ترین عناصر در شکل طرح است. بررسی سرعت روایت برای آن است که نشان داده شود در یک اثر ادبی، کنش ها و رویدادها در طول چه مدت زمانی رخ داده اند و در سنجش با این برهه زمانی، چه حجمی از کتاب به آن ها اختصاص یافته است. در بیشتر بخش های رمان «جای خالی سلوچ» شتاب، منفی، و سرعت روایت کند است؛ اما سرعت روایت در مجموع رمان (روایت اصلی) متوسط است؛ زیرا مولفه های کاهش دهنده و افزایش دهنده سرعت روایت، در این رمان به شکل متوازن به کار رفته اند و همین ویژگی موجب تعدیل سرعت در مجموع رمان شده است. البته نویسنده برای جبران سکون یا کندی سرعت روایت در بخش های گوناگون رمان، از شگردهایی برای افزایش تحرک بهره برده است؛ از همین رو، این رمان با وجود سرعت کند روایت، پر از جنبش و هیجان، پویایی و تحرک، دلهره و التهاب، و کشمکش های درونی و بیرونی است؛ به بیان دیگر، این رمان ریتمی کند، اما تمپویی تند دارد. از این روست که در این مقاله، افزون بر سرعت روایت و عوامل موثر بر آن، شگردهای نویسنده برای افزایش تحرک و پویایی روایت نیز، به صورت تحلیلی بررسی شده است.

زمان, سرعت روایت, ضرباهنگ, تحرک داستان, دولت آبادی, جای خالی سلوچ