حسن کریمیان - استاد گروه باستان شناسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.
زینب افضلی - دانش آموخته دکتری باستان شناسی دوران اسلامی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

محوطه تاریخی شهر قدیم سیرجان که در نزدیکی شهر کنونی سیرجان و در استان کرمان قرار دارد، بقایای شهری بازمانده از دوره ساسانی و سده­ های اولیه اسلامی است که در منابع تاریخی و جغرافیایی به عنوان مرکز ایالت کرمان از آن نام برده­اند. با توجه به این که این شهر در سده ­های اولیه اسلامی به عنوان کرسی ایالت کرمان نقشی بسیار کلیدی در تحولات سیاسی، اقتصادی و فرهنگی جنوب شرق ایران بر عهده داشته، اما مطالعات باستان­ شناسی درباره این شهر بسیار اندک است. در بررسی­ های باستان­ شناسی بهار سال ۱۳۹۷ در عرصه این شهر، تعداد زیادی قطعات شیشه ­ای به دست آمد. هدف پژوهشی که نتایج آن در نوشتار حاضر ارائه می­ گردد آن بود که علاوه بر طبقه­ بندی، گونه­ شناسی و گاهنگاری نسبی شیشه ­های محوطه شهر قدیم سیرجان، به مقایسه این داده­ ها با مناطق هم­جوار در سده­ های اولیه اسلامی پرداخته و ویژگی­ های فنی و تزئینی ساخت آن­ها را مشخص کند. داده­ های این پژوهش به روش­های میدانی و اسنادی گردآوری و به شیوه توصیفی – تحلیلی مورد ارزیابی قرار گرفته­اند. نتایج پژوهش حاضر مشخص ساخت که شیشه­ گری در شهر قدیم سیرجان در سده ­­های اولیه اسلامی بخصوص در حد فاصل سده ­های سوم تا پنجم ه.ق رونق فراوان داشته و مصنوعات شیشه­ ای مکشوفه از این شهر از نظر فرم، فن ساخت و تزئینات متنوع هستند. به علاوه، با توجه به پراکندگی زیاد جوش کوره در بخش صنعتی محوطه شهر قدیم و کشف قطعاتی از سنگ شیشه و هم­چنین قطعات فرآوری شده شیشه برای تولید ظروف، تردیدی نیست که اغلب این یافته­ ها در کارگاه­ های شیشه­ گری این شهر تولید شده­اند. در طبقه ­بندی و گونه­ شناسی معلوم گردید که محصولات شیشه­ا­ی این شهر از نظر شکل، روش­های ساخت و تزیینات با یافته­ های شیشه­ ای سایر نقاط ایران از جمله نیشابور، جرجان، شوش، جیرفت، غبیرا و حتی با نمونه­ های سوریه، عراق و ارمنستان شباهت بسیار دارند که این می­ تواند موید ارتباطات گسترده فرهنگی و تجاری سیرجان با مناطق مذکور باشد.

صنایع اسلامی, شهر قدیم سیرجان, شیشه گری سیرجان, هنر اسلامی